اختلال روان تنی که گاهی اوقات اختلال علائم جسمی یا درد جسمی نامیده می‌شود، یک وضعیت روحی و روانی است که منجر به بروز علائم فیزیکی می‌شود و غالباً توضیح پزشکی برای آن وجود ندارد. این مشکل، میتواند تقریباً هر قسمت از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً به دلیل عدم شناسایی آن توسط پزشکان، دچار ناامیدی می‌شوند و مشاور فردی در این زمینه میتواند کمک کند. این اختلال هم مانند هر مشکل جسمی و روحی دیگر، قابل درمان است. در این مطلب، درباره علائم این مشکل و راه‌های درمان آن برای شما توضیح می‌دهیم.
اختلال روان تنی
در بیماری روان تنی، مشکلات روانی نقش کلیدی در ایجاد علائم و نشانه‌های جسمانی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال افسردگی میتواند به ایجاد بیماری‌های روان تنی کمک کند؛ به ویژه زمانی که سیستم ایمنی بدن به دلیل استرس شدید یا مزمن ضعیف شده باشد. اولین نشانه‌های روانی مانند استرس، از مغز شما شروع شده و باعث ترشح مواد شیمیایی (مانند کورتیزول) می‌شوند. این موضوع، ممکن است باعث التهاب در عضلات گردن شود و شما یک درد واقعی را تجربه کنید؛ تا جایی که نیاز به مراجعه به پزشک خواهید داشت. درک ارتباط بین ذهن و بدن و اینکه حالات عاطفی می توانند بر سلامت جسمانی ما تأثیر بگذارند و حتی باعث بیماری شوند، در علم پزشکی بسیار مهم است.
برای روشن شدن بهتر مفهوم اختلال روان تنی یا علائم جسمی، به این مثال دقت کنید: بدن خود را یک زودپز در نظر بگیرید که اجازه تخلیه بخار را ندارد. در این حالت، آنقدر به کارش تحت فشار ادامه می‌دهد تا به مرز انفجار برسد و در نهایت، ضعیف‌ترین بخش آن یعنی درب در اثر وارد شدن فشار می‌شکند و به کناری پرت می‌شود. بدن شما هم مانند زودپز تحت تاثیر فشارهای روحی و روانی، دچار مشکل می شود و به احتمال زیاد، ضعیف‌ترین قسمت آن دچار بیماری می‌گردد. اختلال علائم جسمی، در حدود ۵ تا ۷ درصد از جمعیت رخ می‌دهد. به دلایلی که مشخص نیست، زنان حدود ۱۰ برابر بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌گردند. هر فردی در هر سنی، ممکن است این اختلال را داشته باشد.
دلایل ابتلا به روان تنی
اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک، وضعیتی است که در آن علائم جسمی مانند درد، خستگی و مشکلات گوارشی، ناشی از عوامل روانی و عاطفی هستند. به عبارت دیگر، در این اختلال، ذهن بر بدن تأثیر می‌گذارد و علائم جسمی را ایجاد می‌کند که ممکن است دلیل پزشکی مشخصی برای آن‌ها پیدا نشود. جواب این سوال را با اطمینان نمی‌توانیم بدهیم. برخی معتقدند که استرس، هورمون‌ها و مواد شیمیایی را در بدن آزاد می‌کند و باعث اختلال در عملکرد می‌شود. برخی مطالعات هم نشان داده‌اند که موارد زیر، افراد را بیشتر در معرض ابتلا به اختلال علائم جسمانی قرار می‌دهند:
- سبک زندگی پر هرج و مرج
- مشکل در تشخیص و بیان احساسات
- بی‌توجهی به فرد در دوران کودکی
- سابقه سوء‌استفاده جنسی
- افسردگی یا اختلالات شخصیتی
- سوء‌مصرف مواد (مانند اعتیاد به الکل یا مواد مخدر)
- بیکاری
علل دقیق اختلال روان‌تنی هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، اما عوامل زیر هم می‌توانند نقش مهمی در بروز آن داشته باشند:
- استرس: استرس‌های مزمن و رویدادهای زندگی استرس‌زا می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و به بروز علائم جسمی منجر شوند.
- تروما: تجربه رویدادهای تروماتیک مانند تصادف، بلایای طبیعی یا سوء استفاده میتواند به اختلال روان‌تنی منجر شود.
- اختلالات روانی: اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال وسواس فکری-عملی می‌توانند علائم جسمی ایجاد کنند.
- شخصیت: برخی از ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی و حساسیت بیش از حد ممکن است خطر ابتلا به اختلال روان‌تنی را افزایش دهند.
تأثیر اختلال روان تنی بر بدن
یادگیری در مورد علائم فیزیکی این اختلال، می تواند به کاهش اثرات آن بر سلامت شما کمک کند. نشانه‌های رایج این اختلال، عبارت هستند از:
- خستگی شدید
- بی‌خوابی
- درد عضلانی یا کمردرد مزمن
- فشار خون بالا
- مشکل در تنفس (تنگی نفس یا آسم)
- سوء‌هاضمه (ناراحتی معده)
- سردرد و میگرن
- اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی)
- مشکلات گوارشی مانند زخم معده
- سرگیجه
- لرزش
- ضربان قلب نامنظم
- سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
- اگزمای پوستی یا پسوریازیس (اختلال صدف پوستی)
افراد در صورت ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا و یا سایر بیماری‌های عفونی، ممکن است روند بهبودی را به کُندی سپری نمایند.
علاوه بر نشان دادن علامت‌های جسمی، افراد مبتلا به اختلال روان تنی اغلب:
- عصبانی می‌شوند؛ زیرا معتقدند نیازهای پزشکی آن‌ها برآورده نمی‌شود.
- افسرده یا مضطرب می‌شوند.
- به طور مکرر و از مطب یک دکتر به دکتر دیگر می‌روند تا تشخیص و درمانی برای بیماری خود پیدا کنند.
- در محل کار، مدرسه و یا محیط‌های اجتماعی، عملکرد خوب و رفتار مناسب ندارند.
توجه داشته باشید که علائم در افراد با سنین مختلف متفاوت است. بعضی افراد دردهای فیزیکی مانند معده درد یا سردرد مکرر را تجربه می‌کنند. در دوره نوجوانی، افراد دچار تغییرات هورمونی شدید و عوض شدن خلق و خو می‌شوند. افراد مسن هم مستعد ابتلا به روان تنی هستند و نشانه‌ها در آن‌ها، شامل این موارد است: انزوا، اندوه مداوم و بروز مشکلات حاد برای سلامتی.
جنسیت، دیگر عاملی است که تعیین‌کننده علائم اختلال روان تنی بین افراد است. زن ها احتمالاً با نشانه‌هایی مثل خستگی (حتی با وجود خواب کافی)، نفخ شکم و تغییرات در قاعدگی مواجه شوند. مردها به احتمال زیاد دچار درد قفسه سینه، افزایش فشار خون و تغییرات در میل جنسی می‌شوند. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است افکار، احساسات یا نگرانی‌های بیش از حد در مورد علائم آن داشته باشند و این مسئله، بر توانایی آن‌ها برای عملکرد خوب در زندگی تأثیر می‌گذارد. لازم به ذکر است که بسیاری از مردم یاد می‌گیرند که علائم این بیماری را در طول زمان کنترل کرده و کاهش دهند. این را هم بدانید که علائم روان تنی حتی اگر درمان شوند، ممکن است با گذشت زمان مجدداً ظاهر شده و باز از بین بروند.
علائم شایع اختلال روان‌تنی
درد: دردهای مزمن در قسمت‌های مختلف بدن مانند سر، شکم، کمر و مفاصل
اختلالات گوارشی: مشکلات گوارشی مانند نفخ، یبوست، اسهال و سوزش سر دل
اختلالات خواب: بی‌خوابی، خواب آلودگی بیش از حد
مشکلات پوستی: اگزما، پسوریازیس
اختلالات قلبی عروقی: تپش قلب، فشار خون بالا
اختلالات جنسی
خستگی مزمن
تشخیص اختلال روان تنی
یک پزشک یا متخصص، تشخیص اختلال روان تنی را بر اساس موارد زیر آغاز می‌کند:
- سابقه مراجعه به پزشک‌های مختلف
- معاینه
- نتایج منفی در آزمایشات
- یک یا چند علامت آزاردهنده یا مختل‌کننده زندگی روزمره و داشتن علائم به مدت حداقل شش ماه
- نگرانی یا اضطراب مداوم در مورد علائم
پزشک احتمالاً برای پی بردن به احتمال ابتلا به این اختلال، انجام آزمایش خون یا تصویربرداری را تجویز کند. در صورتی که او از بروز این مشکل برای افراد مطمئن باشد، معمولاً هیچ آزمایشی را تجویز نمی‌کند و مانع از بروز استرس در بیماران خود و تراشیدن هزینه اضافی برای آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی غیرضروری می‌گردد.
درمان اختلال روان تنی
درمان اختلال روان‌تنی به عوامل مختلفی مانند شدت علائم، علل زمینه‌ای و ویژگی‌های فردی بستگی دارد. روش‌های درمانی معمول عبارتند از:
- روان‌درمانی: روان‌درمانی به افراد کمک می‌کند تا با احساسات خود کنار بیایند، مهارت‌های مقابله با استرس را بیاموزند و الگوهای فکری منفی را تغییر دهند.
- دارودرمانی: در برخی موارد، ممکن است برای مدیریت علائم اختلال روان‌تنی از داروهای ضد افسردگی، ضد اضطراب یا سایر داروها استفاده شود.
- تغذیه سالم: تغذیه سالم و متعادل به تقویت سیستم ایمنی بدن و کاهش علائم کمک می‌کند.
- ورزش منظم: ورزش منظم میتواند به کاهش استرس، بهبود خلق و خو و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند.
- مقابله با استرس، راه اصلی برای شکست دادن روان تنی کاهش و مدیریت استرس، به شما در پیشگیری از بروز اختلال علائم جسمانی کمک می‌کند. هنگامی که منابع اصلی استرس خود را شناسایی کردید، می‌توانید مکانیسم‌های مقابله با آن را یاد بگیرید. روش‌های مقابله با این معضل، فراوان است و شما می‌توانید بهترین شیوه را با توجه به شرایط خود انتخاب نمایید. شما باید:
- با دیگران و خودتان صادق باشید.
- احساسات خود را مخفی نکنید.
- به یک دوست اعتماد کنید.
- محبت را به خود و اطرافیان نشان دهید.
- مصرف الکل را محدود و از سیگار کشیدن خودداری کنید.
- رژیم غذایی خوب داشته باشید و در محدوده وزنی سالم بمانید.
- به طور منظم، فعالیت بدنی داشته باشید.
- خوب و به اندازه کافی بخوابید.
- سرگرمی‌هایی مانند شرکت در کلاس موسیقی را امتحان کنید.
- عضو گروه‌های بحث آزاد شوید.
- تکنیک‌های تمدد اعصاب را بیاموزید.
- کینه‌ها، الگوهای فکری و یا روابطی که برای شما ناسالم یا منفی هستند را کنار بگذارید.
- برای اوقات فراغت خود، وقت کافی بگذارید.
- اگر در شرایط استرس‌زا هستید، حتماً استراحت کنید.
- در مورد آنچه می‌توانید و نمی‌توانید کنترل کنید، واقع بین باشید.
- برای افزایش آگاهی از افکار و احساسات خود، در یک دفترچه یادداشت یا دفتر خاطرات بنویسید.
- مدیتیشن یا تمرینات آرام‌سازی عضلات را انجام دهید.
- از عزیزانتان بخواهید که شما را حمایت کنند.
- محدودیت‌هایی اِعمال کنید تا باعث کاهش فشار روحی روی خود شوید.
به خود یادآوری کنید که تا زمانی که تلاش می‌کنید و بهترین کار را انجام می‌دهید، نمی‌توانید از اهداف خود دست بکشید. وقتی که متوجه وجود استرس در زندگی خود می‌شوید، می‌فهمید که رهایی از این منبع فشار در کنترل شماست. به یاد داشته باشید که هرکسی به روشی خاص، استرس را کنترل و از خود دور می‌کند. دو نفر در یک موقعیت استرس‌زا، می توانند واکنش بسیار متفاوتی نشان دهند. هنگامی که متوجه شدید که استرس چگونه از نظر روحی و جسمی بر شما تأثیر می‌گذارد، می توانید روی ایجاد راه‌های سالم و مؤثر برای مدیریت و کم کردن آن کار کنید.
چه چیزهایی را از پزشک درباره علائم روان تنی بپرسیم؟
اگر اختلال روان تنی برای شما تشخیص داده شده، از پزشک خود این سوال‌ها را بپرسید:
- چه چیزی باعث بروز این علائم می‌شود؟
- چگونه می‌توانم از دست آن‌ها خلاص شوم؟
- آیا باید با یک متخصص بهداشت روان صحبت کنم؟
- چه زمانی باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشم؟
- چگونه بفهمم که در شرایط اضطراری هستم؟
- هر چند وقت یک بار، باید به پزشک خود مراجعه کنم؟
- خانواده و دوستانم، چگونه می‌توانند به من کمک کنند؟
جمع‌بندی
یک تصور غلط و رایج، این است که اختلال روان تنی «توهم» است. اما روان تنی، واقعی است و مانند هر بیماری دیگری، نیاز به درمان دارد. متأسفانه شرم از وجود این بیماری، برخی از افراد را از مراجعه به متخصص برای درمان باز می دارد. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده یا آشناهایتان به این مشکل دچار شده، باید خجالت را کنار گذاشته و صحبت کردن با پزشک یا روان‌درمانگر متخصص را مد نظر داشته باشید. درمان‌های رفتاری و تغییر سبک زندگی، میتواند کمک کننده باشد و از انجام آزمایش‌ها و بکارگیری درمان‌های غیرضروری جلوگیری کند. در صورت نیاز به دریافت مشاوره‌های تخصصی، می‌توانید روی کمک تیم مشاوره تخصصی کلینیک روانشناسی نیک مایند حساب ویژه باز کنید.