لاوتیسم در کودکان و بزرگسالان: روشهای تشخیص و درمان به موقع
اختلال طیف اوتیسم (ASD)، یک اختلال عصبی-رشدی است که تأثیرات عمیقی بر نحوه تعامل فرد با دنیای اطراف به ویژه در زمینههای اجتماعی و ارتباطی و رفتاری میگذارد. این اختلال که به عنوان یکی از چالشهای پیچیده در حوزه روانشناسی و پزشکی شناخته میشود، به دلیل تنوع و گستردگی علائم و شدت آن نیاز به توجه ویژهای دارد. هرچند علائم اوتیسم ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، ولی در نهایت افراد مبتلا به این اختلال به مشکلاتی در زمینههای ارتباطی و درک اجتماعی و رفتارهای تکراری یا محدود دچار میشوند. درک بهتر این اختلال و ارائه مداخلات مناسب، میتواند به تغییرات مثبت و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک کند. در این مقاله به بررسی علائم، علل احتمالی، تشخیص و روشهای درمانی موجود برای این اختلال خواهیم پرداخت.
اختلال طیف اوتیسم: درک و شناخت عمیقتر
اختلال طیف اوتیسم، یک شرایط پیچیده و چندوجهی است که بر نحوه پردازش اطلاعات مغزی و تعامل فرد با دنیای بیرونی تأثیر میگذارد. واژه «طیف» در این اختلال، به این معنی است که شدت علائم و نشانههای اوتیسم میتواند از فردی به فرد دیگر به طرز چشمگیری متفاوت باشد. برخی افراد مبتلا به اوتیسم علائم شدیدتری دارند و نیازمند حمایتهای ویژهای هستند، در حالی که دیگران ممکن است با علائم خفیفتری روبهرو شوند و قادر باشند بهطور نسبی، زندگی مستقلتری داشته باشند.
انواع و گستردگی اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم، شامل طیفی از شرایط مختلف است که قبلاً به عنوان اختلالات مجزا شناخته میشدند. این شرایط، عبارتند از:
اوتیسم: فرد دچار مشکلات شدید در زمینه تعاملات اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی و الگوهای رفتاری تکراری میشود.
سندرم آسپرگر: بهطور معمول، به عنوان یک شکل خفیفتر از اوتیسم شناخته میشود. در آن فرد معمولاً دارای مهارتهای زبانی خوب است، اما در ارتباطات اجتماعی مشکلاتی دارد.
اختلال تجزیهای دوران کودکی: در آن کودکان در مراحل اولیه رشد به طور طبیعی پیشرفت میکنند، اما بهطور ناگهانی در مهارتهای اجتماعی و زبانی و حرکتی پسرفت میکنند.
اختلالات رشدی فراگیر نامشخص: افراد ویژگیهای اوتیسم را دارند، اما نمیتوانند بهطور دقیق در یکی از دستههای فوق قرار بگیرند.
واژه «سندرم آسپرگر»، هنوز در مکالمات عمومی استفاده میشود. از آنجا که این اختلال جزئی از طیف اوتیسم محسوب میشود، اکنون معمولاً به آن به عنوان یکی از زیرگروههای اختلال طیف اوتیسم نگاه میشود.
شروع و علائم اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم، معمولاً از دوران کودکی آغاز میشود. بسیاری از کودکان، علائم اوتیسم را در نخستین سال زندگی خود نشان میدهند و این میتواند شامل تأخیر در توسعه مهارتهای ارتباطی و اجتماعی، مشکلات در برقراری ارتباط چشمی یا رفتارهای تکراری و محدود باشد. در برخی موارد نادر کودکانی که در ابتدا رشد طبیعی دارند، ممکن است بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی دچار پسرفت شوند. این پسرفت میتواند شامل کاهش مهارتهای زبانی، عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران و شروع به نشان دادن رفتارهای خاص و تکراری باشد.
این اختلال، معمولاً تا دوران کودکی یا اوایل نوجوانی شناسایی میشود. از آنجا که علائم آن به شدت متغیر است، گاهی اوقات تشخیص آن میتواند چالشبرانگیز باشد و نیاز به دقت بالایی دارد. به همین دلیل، آگاهی والدین و معلمان و سایر مراقبین از علائم اوتیسم میتواند در شناسایی زودهنگام و مداخلات مؤثر بسیار حیاتی باشد.
علائم هشداردهنده در افراد مبتلا به اوتیسم و چگونگی شناسایی مشکلات آنها
اختلال طیف اوتیسم (ASD)، یک شرایط پیچیده است و افراد مبتلا به آن، مشکلات خاصی در زمینههای اجتماعی و ارتباطی و رفتاری تجربه میکنند. این مشکلات میتوانند در زندگی روزمره، تحصیل و تعاملات اجتماعی آنها اختلال ایجاد کنند. یکی از مهمترین جنبههای شناخت و مدیریت این اختلال، درک علائم هشداردهندهای است که نشاندهنده آن است که فرد مبتلا به اوتیسم در حال مقابله با مشکلی است. تشخیص صحیح این علائم و شناسایی محرکها، میتواند به ارائه استراتژیهای مؤثر در جهت کاهش اضطراب و استرس کمک کند.
درک و شناسایی محرکهایی که موجب استرس و اضطراب در افراد مبتلا به اوتیسم میشود، یکی از مراحل کلیدی در آموزش استراتژیهای مقابلهای به آنها است. این محرکها، میتوانند در موقعیتهای مختلفی ظاهر شوند که در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاره میشود:
مشکلات در موقعیتهای اجتماعی خاص: برای بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم، تعاملات اجتماعی میتواند موجب اضطراب و استرس شود. موقعیتهای جدید یا ناگهانی که در آنها فرد باید با دیگران ارتباط برقرار کند مخصوصاً زمانی که با افرادی مواجه شود که احساس راحتی با آنها ندارد، میتواند به عنوان یک محرک قوی عمل کند. رفتارهای فرد مبتلا در این مواقع ممکن است شامل انزوا، اضطراب یا حتی واکنشهای عصبی باشد.
محیطهای حسی بیش از حد تحریککننده: افراد مبتلا به اوتیسم، ممکن است سیستم حسی بسیار حساستری نسبت به سایرین داشته باشند. محیطهایی که حاوی صداهای بلند، موسیقی تحریککننده، نورهای چشمکزن و یا رنگهای شدید هستند، میتوانند به شدت موجب استرس و اضطراب در این افراد شوند. تحریکهای حسی ناخواسته، میتواند در بسیاری از موارد به رفتارهای تکراری یا واکنشهای شدید منجر شود.
احساس نادرست بودن یا نادیده گرفته شدن: یکی از نیازهای انسانی اساسی، احساس درک و پذیرش توسط دیگران است. رفتارهایی که برای دیگران قابل درک نیست، برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم میتواند موجب احساس ناامنی و نارضایتی شود. این افراد ممکن است به دلیل عدم درک دیگران از شرایط خود، از برقراری ارتباط با دیگران اجتناب کنند.
تغییرات غیرمنتظره در روال و محیط: روال ثابت و آگاهی از آنچه قرار است اتفاق بیفتد، برای بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم بسیار مهم است. به همین دلیل، هر گونه تغییر غیرمنتظره در برنامه روزانه یا محیطهای آشنا میتواند موجب اضطراب شدید و واکنشهای منفی شود. تغییر در برنامههای مدرسه، تغییرات در محیط کلاس و یا حتی تغییر در مکانهای معمولی مانند خانه یا محل بازی، میتواند یک محرک قوی باشد.
مقابله با احساسات و موقعیتهای استرسزا: وقتی یک فرد مبتلا به اوتیسم احساس استرس یا اضطراب شدیدی میکند، ممکن است مکانیسمهایی مانند «جنگ یا فرار» در مغز او فعال شود. این شرایط میتواند در ظاهر بیاهمیت به نظر برسند، اما برای فرد مبتلا به اوتیسم میتوانند بسیار شدید و آزاردهنده باشند. در این مواقع، فرد ممکن است واکنشهایی مانند افزایش سرعت تنفس و فریاد کشیدن و یا رفتارهای دیگر نشان دهد.
علائم کلیدی اختلال طیف اوتیسم
افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است علائم مختلفی را در زمینههای اجتماعی، ارتباطی و رفتاری نشان دهند. این علائم میتوانند در سنین مختلف و به شدتهای متفاوت بروز کنند و گاهی اوقات تغییرات و تحولات آنها قابل مشاهده باشد.
مشکلات اجتماعی و ارتباطی: افراد مبتلا به اوتیسم، ممکن است در برقراری ارتباطات اجتماعی و کلامی با دیگران مشکلاتی داشته باشند. این مشکلات، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
عدم پاسخ به نام یا نشنیدن اسمشان
مقاومت در برابر تماس فیزیکی مانند در آغوش کشیدن و تنها بازی کردن را به بازی گروهی ترجیح دادن
ارتباط چشمی ضعیف یا عدم داشتن بیان چهرهای مناسب
تأخیر در گفتار یا از دست دادن توانایی گفتار و در برخی موارد، صحبت با لحن یا ریتم غیرطبیعی
عدم توانایی در شروع یا ادامه مکالمات یا آغاز مکالمات فقط برای درخواستهای خاص
تکرار کلمات یا جملات بدون درک کامل از معنای آنها
ناتوانی در درک سوالات ساده یا دستورات
عدم ابراز احساسات و مشکل در تشخیص احساسات دیگران
الگوهای رفتاری محدود و تکراری: افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، ممکن است الگوهای رفتاری خاصی را از خود نشان دهند شامل:
انجام حرکات تکراری مانند تکان خوردن، چرخیدن یا دست زدن
مشغول شدن به فعالیتهایی که ممکن است به آنها آسیب بزند مانند گاز گرفتن یا ضربه زدن به سر
تمایل به ایجاد روتینهای خاص و ناراحتی شدید از هر گونه تغییر
مشکلات حرکتی مانند دستوپا چلفتی بودن یا راه رفتن روی انگشتان پا
جذب شدن به جزئیات کوچک اشیاء (مثلاً چرخهای یک اسباببازی ماشین) بدون درک هدف کلی آنها
حساسیت غیرعادی به محرکهای حسی مانند نور، صدا یا لمس و در عین حال، بیتفاوتی نسبت به درد یا دما
عدم مشارکت در بازیهای تخیلی یا تقلیدی
تمرکز شدید و مفرط بر یک شیء یا فعالیت خاص
دیگر علائم اختلال طیف اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم همچنین ممکن است دچار مشکلاتی در شناسایی نشانههای غیرکلامی مانند حالات چهره، زبان بدن یا لحن صدا شوند. همچنین ممکن است رفتارهای غیرمعمولی در تعاملات اجتماعی از خود نشان دهند که میتواند شامل رفتارهای تهاجمی، مخل یا منفعل باشد.
درک و شناسایی علائم هشداردهنده و محرکهای استرسزا برای افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. شناسایی درست این علائم و اعمال استراتژیهای مقابلهای مؤثر، میتواند در مدیریت اضطراب و استرسهای آنها نقش مهمی ایفا کند. به علاوه، آموزش رفتارهای مناسب اجتماعی و ارتباطی و ارائه مداخلات ویژه در مراحل ابتدایی زندگی میتواند به فرد مبتلا به اوتیسم کمک کند تا بهتر با چالشهای روزمره زندگی مقابله کند.
بهبود در بزرگسالی
با رشد برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، تعاملات اجتماعی آنها بیشتر میشود و رفتارهای مشکلساز کمتری نشان میدهند. برخی از این کودکان و معمولاً کسانی که مشکلات کمتری دارند، ممکن است زندگی نزدیک به عادی داشته باشند. اما برخی دیگر، همچنان در مهارتهای زبانی یا اجتماعی مشکل دارند و دوران نوجوانی، میتواند مشکلات رفتاری و احساسی شدیدتری به همراه داشته باشد.
یافتن راهی به سوی آرامش و بهبود تعاملات اجتماعی
یکی از چالشهای اصلی والدین و مربیان کودکانی که به اوتیسم مبتلا هستند، یافتن روشهای مؤثر برای کمک به آنها در مواجهه با موقعیتهای استرسزا و احساسی است. بسیاری از والدین ممکن است از خود بپرسند: «چه مهارتها و استراتژیهایی برای مقابله با اوتیسم میتوانم با فرزندم استفاده کنم؟» این سوال اگرچه ساده به نظر میرسد، اما نیازمند شناخت دقیق شرایط و یافتن استراتژیهای فردی و کارآمد برای هر کودک است.
درک شرایط خاص زمانی که کودک دچار خشم، اضطراب و یا آشفتگی میشود، نقطه شروع خوبی برای پیدا کردن این استراتژیها است. شناسایی محرکهای استرسزا و یادگیری روشهای مؤثر برای کمک به آنها، میتواند به بهبود کیفیت زندگی کودک و نیز خانواده کمک کند. آگاهی از استراتژیهای مقابلهای و آموزش آنها به ویژه در شرایط دشوار، در این فرآیند بسیار اهمیت دارد. این استراتژیها نه تنها میتوانند به کاهش اضطراب و استرس کمک کنند، بلکه میتوانند لحظات دشوار را به تجربهای کنترلشدهتر تبدیل کنند.
استراتژیهای مقابلهای برای افراد مبتلا به اوتیسم، به طور گستردهای متنوع هستند و هیچ رویکرد واحدی وجود ندارد که برای همه مناسب باشد. هر فرد مبتلا به اوتیسم، ویژگیها و نیازهای خاص خود را دارد. مثلاً برخی از افراد ممکن است از موسیقی برای کاهش اضطراب خود استفاده کنند، در حالی که دیگران با تمرینهای تنفس عمیق یا پیادهروی در طبیعت احساس آرامش بیشتری پیدا میکنند. مهمترین نکته این است که باید به کودک کمک کنیم تا مهارتهای مقابلهای خاص خود را شناسایی کرده و آنها را تقویت کند.
استراتژیهای مقابلهای برای افراد مبتلا به اوتیسم
موسیقی، درمانی عالی برای استرس: موسیقی، به عنوان یک ابزار بسیار مؤثر برای کاهش اضطراب شناخته شده است. بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم، به طور طبیعی به موسیقی جذب میشوند. از آنجایی که موسیقی از آرامشبخش و ملایم گرفته تا ریتمهای سریع و پرانرژی میتواند طیف وسیعی از احساسات را بهوجود آورد، میتوان آن را بهطور مؤثری در مقابله با استرس استفاده کرد. گوش دادن به موسیقی یا حتی نواختن یک ساز، میتواند فرد مبتلا به اوتیسم را از موقعیتهای استرسزا دور کند و او را به یک حالت آرامشبخش و کنترلشده هدایت کند.
پیادهروی، برای فرار از محیطهای شلوغ و تحریککننده: پیادهروی در فضای باز، یکی از روشهای ساده و کارآمد برای کمک به افراد مبتلا به اوتیسم در مقابله با محیطهای شلوغ و پرتنش است. این فعالیت، به آنها فرصتی میدهد تا از محیطهای شلوغ و استرسزا دور شوند و از طبیعت لذت ببرند. پیادهروی، میتواند به کاهش تنشهای ذهنی و جسمی کمک کند و به فرد این امکان را بدهد که کمی از فشار محیطی رهایی یابد.
ورزش، برای تقویت بدن و ذهن: ورزش نه تنها برای سلامت جسمانی مفید است، بلکه بهعنوان یک استراتژی مقابلهای مؤثر در کاهش استرس و اضطراب نیز شناخته میشود. این فعالیتهای فیزیکی، میتوانند به کاهش تنشهای عضلانی و افزایش هورمونهای خوشحالی مانند اندورفین کمک کنند. ورزشهای گروهی یا فردی مانند دویدن، شنا و یا بازیهای ورزشی، میتوانند به فرد مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا احساس کنترل بیشتری بر بدن خود داشته باشد و اضطراب را کاهش دهند.
تنفس عمیق، راهی برای تسکین فوری استرس: یکی از تکنیکهای بسیار مؤثر برای مقابله با اضطراب و استرس، تکنیکهای تنفس عمیق است. این روش ساده و قابل دسترس، میتواند به فرد مبتلا به اوتیسم کمک کند تا احساس آرامش بیشتری پیدا کند و از تنشهای جسمی و ذهنی او کاسته شود. تنفس عمیق، باعث ورود اکسیژن بیشتر به مغز میشود که در نتیجه آن فرد میتواند بهتر تمرکز کند و از شدت استرس خود بکاهد.
انجام فعالیتهای آرامبخش و دلپذیر: فعالیتهای آرامبخش مانند خواندن کتاب، نقاشی و بازی با اسباببازیهای مختلف، میتوانند بهطور ویژه در مواقع استرسزا به فرد کمک کنند تا از حالت هیجانی خود خارج شده و وارد یک فضای آرامشبخش شود. این فعالیتها، به فرد این امکان را میدهند که تمرکز خود را به چیزی مثبت معطوف کرده و از شرایط بحرانی دور بماند.
اسباببازی حسی و فیدجت، برای آرامش داشتن: اسباببازیهای حسی و فیدجت، ابزارهایی مفید برای کمک به افراد مبتلا به اوتیسم هستند و به آنها اجازه میدهند در مواقع اضطراب یا استرس، بر چیزی تمرکز کرده و آرامش پیدا کنند. این ابزارها، میتوانند به فرد کمک کنند تا توجه خود را از عوامل استرسزا منحرف کرده و به فعالیتهای حسی معطوف شوند مانند تکان دادن یا فشار دادن اسباببازیها.
دعا و مدیتیشن، راهی برای کاهش اضطراب و ارتباط با درون: دعا و مدیتیشن، هر دو فعالیتهایی هستند که میتوانند در هر زمان و مکانی انجام شوند و به فرد مبتلا به اوتیسم کمک کنند تا استرس خود را کاهش دهد. این فعالیتها با تمرکز بر تنفس و آرامش ذهن، به فرد این امکان را میدهند که با خود و محیط اطرافش ارتباط بهتری برقرار کند. در مواقعی که فرد احساس خشم یا اضطراب شدید میکند، مدیتیشن میتواند بهعنوان یک پناهگاه امن و آرام برای او عمل کند.
تمرین ذهنآگاهی، شناخت و کنترل احساسات: تمرین ذهنآگاهی، به فرد کمک میکند تا احساسات خود را بهتر درک کرده و علت آنها را شناسایی کند. فرد با این تکنیک میتواند با تمرکز بر لحظه حاضر، از دام افکار منفی و اضطرابهای مزمن رها شود. این تمرین، به کاهش استرس و اضطراب کمک کرده و همچنین به فرد این امکان را میدهد که به راحتی با موقعیتهای استرسزا مقابله کند.
استراتژیهای مقابلهای که برای افراد مبتلا به اوتیسم استفاده میشوند، بهطور گستردهای متفاوت و شخصی هستند. آنچه برای یک فرد مفید است، ممکن است برای فرد دیگر کارایی نداشته باشد. بنابراین، والدین، مربیان و سایر مراقبان باید به فرزند خود کمک کنند تا استراتژیهای مناسب را کشف کرده و آنها را بهطور مداوم تمرین کنند. این استراتژیها، همگی به فرد کمک میکنند تا اضطراب و استرس را کاهش داده و تجربهای مثبتتر از تعاملات اجتماعی و روزمره داشته باشد.
بررسی تأثیر مهارتهای مقابلهای
ممکن است در ابتدا سخت باشد که بفهمید مهارتهای مقابلهای برای فرد مبتلا به اوتیسم موثر هستند یا خیر. والدین، باید به نشانهها و محرکها توجه کنند و راههای مختلف مقابله را امتحان کنند. مهم این است که والدین، به خوبی فرزند خود را بشناسند و مهارتهای مقابلهای مناسب را آموزش دهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
کودکان، با سرعتهای متفاوتی رشد میکنند و بسیاری از آنها، دقیقاً طبق زمانبندیهای موجود رشد نمیکنند. اما کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، معمولاً برخی از علائم تأخیر در رشد را پیش از دو سالگی نشان میدهند.
اگر نگران رشد کودک خود هستید یا فکر میکنید که کودک شما ممکن است اختلال طیف اوتیسم داشته باشد، باید این نگرانیها را با پزشک متخصص در میان بگذارید. علائم این اختلال، ممکن است با اختلالات رشدی دیگر نیز مرتبط باشند. علائم اختلال طیف اوتیسم، اغلب در مراحل اولیه رشد با تأخیر واضح در مهارتهای زبانی و تعاملات اجتماعی ظاهر میشود.
پزشک ممکن است آزمایشهای رشدی را برای شناسایی تأخیر در مهارتهای شناختی، زبانی و اجتماعی پیشنهاد کند؛ بهویژه اگر کودک شما:
– تا ۶ ماهگی، به لبخند یا حالت چهره خوشحال واکنش نشان ندهد.
– تا ۹ ماهگی، صداها یا حالات چهره را تقلید نکند.
– تا ۱۲ ماهگی، صداهای کودکانه تولید نکند.
– تا ۱۴ ماهگی، اشاره نکند یا دست تکان ندهد.
– تا ۱۶ ماهگی، کلمات تکواژهای نگوید.
– تا ۱۸ ماهگی، در بازیهای تخیلی شرکت نکند.
– تا ۲۴ ماهگی، دو کلمه کنار هم نگوید.
– در هر سنی، مهارتهای زبانی یا اجتماعی خود را از دست بدهد.
نتیجهگیری
کودکان مبتلا به اوتیسم، به بزرگسالان مبتلا به اوتیسم تبدیل میشوند و مهارتهای مقابلهای که در دوران کودکی یاد میگیرند، میتوانند در زندگی بزرگسالی نیز مفید باشند. والدین و مشاوران میتوانند با مشاوره و آموزش این مهارتها به شخص مبتلا، به آنها در مقابله با موقعیتهای استرسزا کمک کنند.
رویکردهای روانشناختی میتوانند به افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) کمک کنند تا با اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات بهداشت روانی کنار بیایند. در طول درمان با روش هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، درمانگر و فرد با هم همکاری میکنند تا اهدافی را شناسایی کنند و سپس، نحوه تفکر فرد در مورد یک موقعیت را تغییر دهند تا واکنش او به آن موقعیت نیز تغییر کند.
اگر به مشاوران کلینیک روانشناسی و روانپزشکی نیک مایند مراجعه کنید، آنها میتوانند در رفع اختلالات اوتیسم و بهبود مشکلات مرتبط با آن از جمله اضطراب و افسردگی و دیگر اختلالات روانی، به شما کمک کنند. مشاوران این موسسه با استفاده از رویکردهای تخصصی و متناسب با نیازهای فردی شما، در محیطی حمایتی و حرفهای به شما کمک خواهند کرد تا به بهبود کیفیت زندگیتان برسید و مهارتهای مقابلهای مؤثری برای مدیریت چالشهای روزمره خود بیاموزید.