استرس کودکان در مدرسه؛ نشانه‌ها، دلایل و راه‌حل‌ها

 استرس کودکان در مدرسه چیست؟ همه ما خاطراتی را از دوران مدرسه خود به یاد داریم که در آن‌ها، تصویر یک یا چند کودک گریان نقش بسته که به دلیل دوری از پدر و مادر و اعضای خانواده غمگین هستند. شاید دیدن این تصاویر برای شما تعجب‌آور بوده باشد، اما خب امری کاملاً طبیعی است. گاهی نیاز است از مشاور کودک کمک بگیریم. بسیاری از کودکان، این اضطراب را تجربه می‌کنند و بزرگترها وظیفه دارند در خصوص این موضوع، به دنبال راه چاره باشند. حل نکردن ریشه‌ای این مشکل، در آینده روند زندگی افراد را مختل می‌کند. در این مقاله، ما ابتدا به بررسی دلایل ایجاد استرس کودکان در مدرسه می‌پردازیم. سپس، نشانه‌ها و راه‌حل‌های برطرف کردن آن را معرفی می‌کنیم.

استرس کودکان در مدرسه

با نزدیک شدن به ماه مهر، شاهد تکاپوی پدر و مادرها برای آماده کردن شرایط تحصیل فرزندان هستیم. والدین با کودک به فروشگاه‌های مختلف سطح شهر می‌روند تا کیف و کفش نو برای وی بخرند. در قدم بعدی، به فروشگاه لباس یا خیاطی معرفی شده از سوی مدرسه می‌روند تا لباس فُرم مدرسه را سفارش دهند. سپس، کتاب‌های درسی را به صورت آنلاین یا حضوری از انتشارات خریداری کرده و در نهایت، به دنبال خرید لوازم‌التحریر می‌روند. همه این کارها، برای کودک هیجان و شادی به ارمغان می‌آورد و در عین حال، اضطراب و استرس را به او منتقل می‌کند، به خصوص اگر قرار است به عنوان سال اولی به مدرسه برود.

به غیر از هیجانی که پدیدآورنده استرس در کودک است، عوامل دیگری هم پیش از حضور در مدرسه یا در زمان حضور در این محیط منجر به استرس کودک می‌شوند که عبارت هستند از:

1. رقابت تحصیلی

گاهی از سوی والدین، افراد خانواده و فامیل، دوستان و آشنایان و یا معلم‌ها، این تفکر القا می‌شود که همه موفقیت‌های زندگی در گرو کسب نمره‌های خوب و پیدا کردن یک شغل عالی در آینده است. از همین رو، کودک سعی می‌کند از دیگران در زمینه درسی برتر باشد و همین موضوع، به او فشار روانی زیادی وارد کرده و او را دچار هراس از اشتباه و درس می‌نماید.

2. محبوب شدن و محبوب ماندن

کودک در مدرسه، می‌بیند که دوست به شدت درسخوانش محبوب معلم‌هاست و یا یکی از دوستان شاد و بازیگوشش مورد علاقه همکلاسی‌هایش است. از همین رو، حس می‌کند باید به همان درجه محبوبیت برسد. پس تلاش زیادی کرده و این تلاش، معمولاً استرس زیادی به او وارد می‌کند.

3. گذراندن وقت بیش از حد در مدرسه

بسیاری از والدین با توجه به همان جو رقابتی‌ای که گفتیم، کودک خود را در مدرسه‌ای ثبت‌نام می‌کنند که او را فقط در امور درسی از بقیه همسالانش جلو نمی‌اندازد؛ بلکه هر روز با شرکت دادن کودک در کلاس‌های آموزشی متنوع، سعی می‌کند مهارت‌های مختلف را به او بیاموزد. این فعالیت‌های مداوم هر روزه، کودک را دچار استرس می‌کند.

نکته مهم: مهارت‌آموزی اصلاً بد نیست، اما قرار نیست به کودک بیش از حد فشار بیاورید. بهتر است او به صورت عادی درس بخواند و سپس به آموختن یک مهارت مفید آینده‌ساز که خودش هم به آن تمایل دارد، مشغول شود.

4. تغییراتی که در اطراف او رخ می‌دهد.

بیشتر کودکان، در برهه‌ای از زندگی با تغییرات مثبت و منفی روبرو می‌شوند. این تغییرات، شامل این موارد می‌توانند باشند: اضافه شدن یک عضو جدید به خانواده، مرگ یکی از نزدیکان، جدایی یا اختلافات والدین و غیره. هر کدام از این تغییرات، استرس را به میزان متفاوتی به کودک منتقل می‌کنند و او را تحت فشار می‌گذارند.

5. زورگویی همکلاسی‌ها یا هم‌مدرسه‌ای‌ها

گاهی محصلان دیگر مدرسه کودک که همسن او هستند یا از او بزرگترند، کودک را به زور مجبور به انجام کارهایی کرده یا اصطلاحاً قلدری می‌کنند. این افراد زورگو گاهی حتی در صورت تبعیت نکردن کودک، او را مورد ضرب و شتم هم قرار می‌دهند. ترس کودک از تکرار این اتفاقات، باعث می‌شود او این موارد را از والدین یا مسئولان و معلمان مدرسه پنهان کند و به خواسته‌های این بچه‌ها تن دهد و در نتیجه، به استرس دچار شود.

6. شنیدن یا تماشای اخبار ناگوار

والدین و خانواده کودک در زمانی که او در خانه است، معمولاً اخبار را از شبکه‌های رادیویی یا تلویزیونی دنبال می‌کنند. بخشی از اخبار، معمولاً مربوط به جنگ و حوادث است. کودکی که در معرض این مطالب تلخ قرار می‌گیرد، در زمان حضور در مدرسه همیشه ترس و استرس این را دارد که نکند خانواده یا پدر و مادرش به چنین بلاهایی دچار شوند و او تنها بماند.

7. مواجه شدن کودک با محتواهای ترسناک

تماشای فیلم یا سریال ترسناک یا خواندن کتابهایی که ترس را به کودک منتقل می‌کنند، یکی از اصلی‌ترین دلایل استرس داشتن او در زمان حضور در مدرسه یا حتی خارج از این زمان است. محتوای گفته شده صرفاً نباید تصویرسازی یک صحنه قتل باشد، بلکه حتی به تصویر کشیدن صحنه دریده شدن بدن یک جانور توسط جانور دیگر در یک فیلم یا سریال مستند و یا یک کتاب آموزشی هم می‌تواند اثر منفی روی کودک بگذارد.

8. مشکلات شغلی و مالی پدر و مادر

وقتی پدر و مادر سخت کار می‌کنند تا بتوانند زندگی خود و فرزندشان را به خوبی اداره کنند، یک حس گناه به کودک منتقل می‌شود و او فکر می‌کند که اگر نتواند خوب درس بخواند و نمره‌های عالی کسب کند، باعث زحمت بیشتر والدینش می‌شود. این مسئله و اینکه او توانایی کمک به پدر و مادر در زمینه کسب درآمد را ندارد، به او استرس وارد می‌کند.

کودکانی که می‌خواهند برای اولین بار به مدرسه بروند، ممکن است استرس را در اثر عوامل دیگری هم تجربه می‌کنند مانند: عدم توانایی تنهایی غذا خوردن، ترس از معلم، ترس از حضور پای تخته و جواب دادن سوال‌ها یا حل کردن مسئله و غیره. 

از کجا بفهمیم فرزندمان استرس حضور در مدرسه را دارد؟

وقتی کودک به خاطر رفتن به مدرسه استرس می‌گیرد، نشانه‌هایی را از خود بروز می‌دهد که معلم و خانواده او را نسبت به مشکل او آگاه می‌سازند. این نشانه‌ها، عبارت هستند از:

1. علائم فیزیکی

گاهی اوقات در اثر استرس حضور در مدرسه، کودک با مشکلات جسمی متعددی روبرو می‌شود شامل: 

1. سردرد و سرگیجه

2. دل درد

3. حالت تهوع

4. تنفس نامنظم

5. بالا رفتن ضربان قلب

6. تعریق زیاد

2. علائم روحی و روانی

گاهی کودک به دلیل استرس گرفتن در مدرسه، از خود علائم روحی و روانی زیر را نشان می‌دهد:

1. ترس شدید

2. نگرانی

3. غمگین شدن

4. زودرنج بودن

3. رفتارهای خاص

وقتی کودک بابت رفتن به مدرسه استرس می‌گیرد، رفتارهای متفاوتی نسبت به حالت عادی از خود نشان می‌دهد. برخی از این رایج‌ترین این رفتارها، عبارت هستند از:

1. عدم تمایل به رفتن به مدرسه و غیبت‌های زیاد

2. عصبانیت بیش از حد

3. بداخلاقی کردن با اعضای خانواده و دوستان

4. گریه‌های مداوم و بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل

5. خود را به مریضی زدن

مقابله با استرس مدرسه رفتن کودک 

وقتی استرس آنقدر شدید می‌شود که علائم و رفتارهای نام برده شده را در کودک می‌بینیم، یعنی باید حتماً قدمی در راه برطرف کردن آن برداریم تا از بروز مشکلات حاد رفتاری و جسمی در بزرگسالی جلوگیری کنیم. راهکارهایی که در ادامه شرح می‌دهیم، استرس کودکان دانش‌آموز را کاهش داده و زندگی شاد و پرنشاطی به آن‌ها هدیه می‌دهند.

بیشتر بخوانید: تفسیر نقاشی کودکان، کودک و جنگ

 گوش دادن به حرف‌های کودک

حتماً سعی کنید هر روز یا هر شب با اعضای خانواده دور هم جمع شوید، یک شام خوشمزه بخورید، یک دسر میل کنید و با یکدیگر به صحبت کردن بپردازید. در این فرصت، به کودک هم اجازه دهید صحبت کند. از او درباره اوقاتی که در مدرسه می‌گذراند و تعاملاتش با سایر افراد سوال کنید تا اگر مشکلی داشت، متوجه شوید. معلمان و والدین می‌توانند با ایجاد فضایی امن و حمایتی به کودکان کمک کنند تا احساس آرامش بیشتری داشته باشند. این شامل توجه به نیازها و نگرانی‌های کودک و ارائه حمایت عاطفی است.

به کودک فرصت استراحت بدهید

همانطور که گفتیم، برخی از والدین دانش‌آموز را بیش از حد درگیر امور درسی و فوق‌برنامه می‌کنند. سعی کنید کودک را در مدرسه‌ای ثبت‌نام کنید که اگر لازم شد کلاس فوق‌برنامه داشته باشد، بین آن و کلاس‌های درسی اصلی مدت زمانی فاصله باشد. این فاصله زمانی، باعث می‌شود مغز و جسم کودک استراحت کند و به آن فشار وارد نشود. وجود فاصله زمانی بین انجام تکالیف و درس خواندن هم اهمیت دارد.

 یک برنامه روتین 

تدوین برنامه منظم، کمک می‌کند که کودکان دانش‌آموز بدون استرس کارهای خود را انجام دهند. این برنامه، باید از ابتدای صبح تا پایان شب او را دربرگیرد. به این نکات توجه کنید:

• ساعت خوابیدن و بیدار شدن مشخصی تعیین کنید. به طور کلی، کودک باید بین ساعت ۸ الی ۱۰ شب خوابیده و صبح ۱ ساعت الی ۱ ساعت و نیم زودتر از رفتن به مدرسه بیدار شود.

• زمانی را به خوردن صبحانه کودک اختصاص دهید. در این تایم، او نباید با عجله صبحانه بخورد؛ چون استرسش افزایش می‌یابد، دچار پرخوری می‌شود و اضافه وزن پیدا می‌کند و مهمتر از همه اینکه خطر پریدن غذا به گلویش  و خفگی او را تهدید می‌کند.

• ساعت حرکت او از خانه به سمت مدرسه و برگشت او از مدرسه به خانه (سوار بر ماشین شخصی، پیاده، با استفاده از سرویس مدرسه یا وسایل حمل و نقل عمومی) را در نظر داشته باشید.

• زمانی هر چند کوتاه را به استراحت و صرف عصرانه پس از بازگشت از مدرسه اختصاص دهید. 

• از کودک بخواهید تکالیفش را یکی یکی انجام دهد و درس‌هایش را بخواند. 

• شام را با او میل کنید.

• به کودک فرصت دهید که کمی بازی کند، برنامه کودک ببیند و یا با او بازی فکری انجام دهید.

• به او بگویید که مسواک بزند و آماده خوابیدن شود.

• نیم ساعت قبل از خواب، هر گونه وسیله بازی و دستگاه دیجیتال را از او دور کنید.

• محیطی به دور از سر و صدا و نور زیاد برای او آماده کنید تا راحت بخوابد.

تفریحات فراموش نشوند

برای اینکه استرس مدرسه رفتن کودک کم شود، بهتر است هر هفته زمانی را به تفریح و سرگرمی با او اختصاص دهید. مثلاً یکی از اعضای خانواده یا فامیل یا دوستان که فرزندی هم سن او دارد را دعوت کنید یا با آن‌ها به پیک‌نیک بروید. در این گردش یا دورهمی، بچه‌ها با یکدیگر بازی می‌کنند و این فرصت خوبی برای تجدید قوا و آرامش گرفتن کودکان است. ورزش و فعالیت‌های فیزیکی می‌توانند به کاهش استرس و افزایش احساس شادابی در کودکان کمک کنند. بازی‌های گروهی و خلاقانه نیز می‌توانند استرس را کاهش داده و روحیه کودک را تقویت کنند.

عدم انتظار فراتر از حد انتظار از کودک

انتظاراتی که از فرزندتان دارید، باید متناسب با توانایی‌های او باشد. به طور مثال اگر او در درس ریاضی نمره پایینی می‌گیرد، از او نخواهید که در امتحان بعدی حتماً بالاترین نمره را بگیرد؛ بلکه از او بخواهید تا تلاشش را بیشتر کند و نمره‌ای بهتر از نمره قبل بگیرد؛ حتی اگر تفاوت در حد کم باشد.

ارتباط با کادر آموزشی 

شما هر روز با کودک در مدرسه نیستید و نمی‌دانید به او چه می‌گذرد. ممکن است او با وجود تلاش‌های شما برای صحبت کردن، تمایلی به بازگو کردن اتفاقات رخ داده در مدرسه نداشته باشد. اینجاست که می‌توانید روی کمک مدیران و معلمان مدرسه‌اش حساب باز کنید و با یاری آن‌ها، مشکل فرزندتان را حل نمایید.

 آموزش مهارت‌های مدیریت استرس

به کودکان مهارت‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن، و روش‌های آرام‌سازی بدن را آموزش دهید. این مهارت‌ها می‌توانند به آن‌ها کمک کنند تا در مواقع پر استرس آرام‌تر باشند.

ایجاد ارتباط مثبت با همسالان

تشویق کودکان به ایجاد و حفظ روابط مثبت با همکلاسی‌ها می‌تواند به کاهش استرس آن‌ها کمک کند. داشتن دوستانی که بتوانند با آن‌ها صحبت کنند و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند، می‌تواند حس حمایت و امنیت را افزایش دهد.

مشارکت والدین در فعالیت‌های مدرسه

والدین می‌توانند با مشارکت فعال در فعالیت‌های مدرسه و نشان دادن علاقه به تحصیل فرزندشان، به او نشان دهند که مدرسه جایی امن و خوشایند است.

تشویق به ابراز احساسات

به کودکان اجازه دهید که احساسات خود را بیان کنند و درباره نگرانی‌های خود صحبت کنند. این امر به کاهش فشار روانی آن‌ها کمک می‌کند.

استراحت و خواب کافی

مطمئن شوید که کودک به اندازه کافی استراحت می‌کند و خواب کافی دارد. کمبود خواب می‌تواند استرس را افزایش دهد و عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر قرار دهد.

 کمک روانشناس 

اگر خودتان و کادر آموزشی و مدیریتی مدرسه به تنهایی قادر به رفع مشکلات کودک دانش‌آموز برای غلبه بر استرس او نیستید، بهترین راه کمک گرفتن از مشاوران حرفه‌ای حوزه تربیت کودک است. این افراد با داشتن دانش بالا در زمینه رفع مشکلات روحی و روانی کودکان، بهترین کمک حال آن‌ها برای از بین بردن استرس ناشی از حضورشان در مدرسه هستند. مشاوران کودک متخصص در کلینیک روانشناسی نیک‌مایند با سال‌ها تجربه موفق در زمینه رفع استرس کودکان، آماده خدمت‌رسانی به فرزندان عزیز شما هستند.