بیش فعالی چیست؟ رفتار کودکان بیش فعال چگونه است؟ چگونه تشخیص دهیم که فرزندمان بیش فعال است یا نه؟ علائم بیش فعالی در کودکان چیست؟ گاهی شیطنت‌ها و رفتارهای پرخطر برخی از کودکان، والدین را نگران می‌کند. همچنین باعث می‌شود که والدین به دنبال ویژگی کودکان بیش فعال در فرزند خود بگردند. برای پاسخ به این سوالات می‌توانید از خدمات مشاوره کودک نیک مایند استفاده کنید. همچنین مرکز مشاوره روانشناسی نیک مایند به دلیل سوالات مکرر والدین در رابطه با خصوصیات کودکان بیش فعال و علائم بیش فعالی، نشانه‌ها و علائم بیش فعالی در کودکان را برای شما عزیزان در مقاله زیر به نگارش آورده است اگر شما نیز در رابطه با بیش فعالی کودکان سوال دارید، مطالعه مقاله زیر را از دست ندهید.
بیش فعالی چیست؟
بیش فعالی حالتی است که فرد مبتلا عملکرد و فعالیت غیر عادی نسبت به سایرین دارد. این بیماری در برخی مواقع خود را با علائمی چون رفتارهای تکانشی، حرکت‌های مداوم، حواس پرتی و غیره نشان می‌دهد. در اغلب اوقات مدیریت بر روی افراد بیش فعال ممکن است بسیار دشوار باشد. بیش فعالی در شخص مبتلا خود را با علائم حرکت مداوم، اقدامات تکانشی و عدم توجه و تمرکز نشان می‌دهد. ساده‌ترین چیزها به راحتی حواس فرد بیمار را از کاری که در حال انجام آن است پرت می‌کند. رفتار بیش فعال معمولاً با فعالیت مداوم، حواس پرتی، تکانشگری، عدم توانایی در تمرکز، پرخاشگری و رفتارهای مشابه به این موارد همراه است. بیش فعالی در عمل به دلیل عوامل متعددی به راحتی قابل توصیف نیست. درک این بیماری اغلب به قضاوت ناظر بستگی دارد. رفتاری که از نظر فردی بیش از حد به نظر می‌رسد، ممکن است از نظر فرد دیگر بیش از حد به نظر نرسد. اما برخی از کودکان، وقتی با دیگران مقایسه می‌شوند، به وضوح فعالیت بیشتری دارند. اگر در کار مدرسه یا دوست شدن تداخل ایجاد کند، این می‌تواند به یک مشکل تبدیل شود.
علت به وجود آمدن بیش فعالی
- عوامل ارثی و وراثتی
مطالعات صورت پذیرفته مؤید این است که ژن‌ها می‌توانند یکی از عوامل انتقال بیش فعالی باشند. بیش فعالی به صورت نسلی و ژنتیکی قابلیت انتقال دارد.
- عوامل محیطی مانند سموم و آلاینده‌ها
در برخی مطالعات به وضوح نشان داده شده که قرارگیری کودک و افراد در معرض آلاینده‌های محیطی مانند سرب و رنگ های ساختمانی قدیمی می‌تواند باعث بروز ADHD در فرد شود.
- عوامل اختلال مغزی و رشد سیستم عصبی
پژوهش‌های صورت پذیرفته به روشنی به ارتباط بین این بیماری و اختلال در سیستم رشد عصبی کودک اشاره دارد این اختلالات رشد عصبی می‌تواند استفاده از زنان باردار از برخی داروها و یا زایمان‌های زودرس اشاره داشته باشد.
- استفاده بیش از حد از قند
کودکان و افراد بالغ برخی مواقع به علت دریافت بیش از حد مواد قندی سطح بالایی از انرژی خود را دریافت می‌کنند. در صورت استمرار دریافت مواد قندی این حالت به بیش فعالی تکانشی می‌تواند منجر گردد. مطالعات در این حوزه همچنان در حال انجام است. اختلالات عاطفی و تیروئید بیش از حد فعال(پرکاری تیروئید) نیز از دیگر علل اصلی آن می‌توانند باشند.
سن بیش فعالی در کودکان
مسلما تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان ۸ ساله راحت‌تر از تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان ۲ ساله است. همانطور که گفته شد، با تغییر شرایط کودک، بهتر می‌توان علائم و رفتار بچه‌های بیش فعال را تشخیص داد. میانگین سنی برای تشخیص اختلال بیش فعالی به طور متوسط ۷ سالگی است. در بیشتر موارد علائم بیش فعالی در کودکان زیر ۱۲ سال تشخیص داده می‌شود. علائم بیش فعالی معمولاً با افزایش سن بهبود می‌یابد. اما بسیاری از بزرگسالانی که در سنین کودکی به این بیماری مبتلا شده‌اند، همچنان مشکلاتی را خواهند داشت. مانند اختلالات خواب، استرس و اضطراب بیش از اندازه یا بی دلیل و … .
متخصصان و روانشناسان با استفاده از دستورالعمل‌های استانداردی که توسط آکادمی اطفال آمریکا تهیه شده است، تعیین می‌کنند که آیا فرزند شما بیش فعال است یا خیر. این دستورالعمل‌ها به طور خاص برای تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان ۴ ساله تا ۱۸ ساله است. تشخیص بیش فعالی در کودکان زیر ۴ سال دشوار است. به این دلیل که رفتارهای بچه های کوچکتر خیلی سریع تغییر می‌کند. علائم اختلال بیش فعالی در کودک باید برای مدت زمان طولانی مشاهده شود. تا بتوان به طور صد در صد تشخیص داد که آیا کودک بیش فعال است یا خیر.
علائم بیش فعالی در کودکان
رایج ترین علائم بیش فعالی در کودکان عبارتند از:
مشکل در توجه
رفتارهای متعددی می‌تواند نشان دهد که کودک شما در توجه مشکل دارد که یکی از نشانه‌های کلیدی ADHD است. در کودکان مدرسه‌ای، علائم بی توجهی ممکن است شامل: مشکل در حفظ توجه در بازی یا انجام تکالیف، مشکل در توجه به جزئیات و انجام اشتباهات به ظاهر کوچک، داشتن دامنه توجه کوتاه و پرت شدن حواس آنها به راحتی و اجتناب از کارهایی در خانه یا مدرسه که نیاز به توجه مداوم و بیشتری دارد. برای حل مشکل در توجه فرزند خود می‌توانید از مشاوره خانواده که در این زمینه مهارت کافی دارد، کمک بگیرید. عدم توجه و مشکل در برقراری تمرکز می‌تواند عملکرد روزانه فرد را تحت تأثیر قرا دهد. پس بهتر است به دنبال درمان و راهکار مناسبی برای حل این مشکل باشید.
ناتوانی در نشستن
یکی از علائم شایع بیش فعالی در کودکان این است که نمی‌توانند مدتی را بدون حرکت بنشینند، مخصوصا اگر محیط آرام یا ساکت باشد. مثلا هنگام تدریس معلم در مدرسه یا انجام تکالیف آنها نمی‌توانند ساکت بنشینند و به درس دادن معلم خود گوش کنند. کودکان بیش فعال دائم در کلاس درس خود راه می‌روند و حرکت‌های مختلفی مانند پریدن، ایستادن، بازی با اشیاء و … را انجام می‌دهند.
بی قراری و اضطراب
یکی از ویژگی‌های کودکان بیش فعال این است که نمی‌توانند آرامش خود را حفظ کنند. آنها مدام استرس داشته و بی‌قرار هستند.دلشوره، کلافه بودن و یا اضطراب‌های بی‌دلیل کودک در محیط‌های جدید مانند مدرسه، مهد کودک و یا مهمانی‌ها می‌تواند نشانه‌ای از بیش فعالی باشد.
عدم تمرکز
کودکان بیش فعال در تمرکز کردن و جمع کردن حواس و ذهن خود برای انجام کارها مشکل دارند. آنها نمی‌توانند چند ساعت را بر روی کار خاصی تمرکز کرده و آن را به نحو احسن انجام دهند. عدم تمرکز بر روی تدریس معلم، عدم تمرکز بر انجام تکالیف و یا حتی نداشتن تمرکز هنگام بازی کردن با دوستان می‌تواند نشانه‌ای از بیش فعالی در کودکان باشد.
داشتن تحرک و حرکت فیزیکی بیش از حد
خصوصیات بچه‌های بیش فعال این است که دائم در حال پریدن، دویدن و یا به هر نحوی حرکت کردن هستند. شما نمی‌توانید لحظه‌ای کودک بیش فعال را در مدرسه آرام ببینید.
صحبت کردن بیش از حد و در زمان‌های نامناسب
کودکانی که از بیش فعالی رنج می‌برند دائم در حال صحبت کردن و اظهار نظر هستند. آنها وقتی دیگران در حال صحبت کردن هستند، صحبت می‌کنند و یا در زمان های نامناسب اظهار نظر می‌کنند. یکی از علائم بیش فعالی در کودکان ۶ ساله یا بزرگتر این است که قبل از اینکه به طور کامل از آنها سوالی پرسیده شود، پاسخ می‌دهند و جملات دیگران را ناتمام می‌گذارند. گاهی والدین مجبور هستند به کودک خود اخطار دهند که صحبت نکند و یا دست از حرف زدن‌های زیاد بردارد.
ناتوانی در انتظار
کودکان بیش فعال نمی‌توانند منتظر بمانند تا نوبت آنها شود. آنها از انتظار کشیدن به شدت متنفر هستند. کودک بیش فعال هنگام بازی کردن با کودکان دیگر از انتظار کشیدن و یا منتظر نوبت ماندن عصبی و پرخاشگر می‌شوند.
عمل بدون فکر
آنها همیشه شتاب زده عمل می‌کنند و بدون اینکه رفتار و عملکرد خود را بسنجند، دست به انجام آن می‌زنند. عمل بدون فکر کردن یکی از نشانه‌های بارز کودکان بیش فعال است.
مشکل در گوش دادن و پیروی از دستورالعمل‌ها
کودکان بیش فعال به نظر می‌رسد قادر به گوش دادن یا اجرای دستورالعمل ها نیستند. آنها نمی‌توانند به صحبت‌های شما دقیق و بدون حواس پرتی گوش دهند و آنها را مو به مو انجام دهند. تعجب نکنید اگر مدت زیادی در رابطه با کاری که باید انجام دهند با آنها صحبت کردید اما در نهایت آنها نتیجه درست و کاملی را به شما تحویل ندادند. زیرا کودکان بیش فعال به شدت بی‌قرار بوده و حواس پرت هستند. کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است در گوش دادن، درک، یا اجرای دستورالعمل‌ها دچار چالش شوند.
به خطر انداختن خود یا دیگران به دلیل نترسیدن
کودک بیش فعال احساس خطر نمی‌کند و یا احساس خطر برای او کمرنگ است. به همین دلیل دائم خود و یا دیگران را به خطر می‌اندازد. کودک بیش فعال از پریدن از روی بلندی، غرق شدن در آب و … نمی‌ترسد. عدم داشتن احساس ترس و خطر باعث آسیب دیدن خود و آسیب رساندن او به دیگران می‌شود.
درمان بیش فعالی
محرک‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS)
محرک‌های سیستم عصبی مرکزی (CNS) متداول‌ترین داروهایی هستند که برای درمان ADHD تجویز می‌شوند. این داروها به افزایش ترشح دوپامین (dopamine) و نوراپی‌نفرین (norepinephrine) کمک کرده و عملکرد مغز را بهبود می‌بخشند.
داروهای غیرمحرک
ممکن است داروهای محرک بر روی فرد مبتلا به اندازه کافی تأثیرگذار نبوده یا مصرف آنها عوارض جانبی مشکل‌آفرینی را به همراه داشته باشد. در این صورت، پزشک متخصص داروهای غیر محرک را تجویز خواهد کرد. برخی از داروهای یاد شده، سطح نوراپی‌نفرین (norepinephrine) مغز را افزایش می‌دهند.
روان‌درمانی
شرکت در جلسات روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند با احساسات ناشی از ابتلا به بیش‌فعالی و تبعات آن مقابله کند. همچنین، انجام این کار در کشف الگوهای مناسب رفتاری، بهبود روش‌های برقراری ارتباط و مدیریت آنها تأثیرگذار خواهد بود.
رفتاردرمانی
هدف از رفتاردرمانی، آموزش روش‌های کنترل و نظارت بر رفتار فرد مبتلا و نزدیکان او است. بنابراین، جلسات رفتاردرمانی معمولاً با حضور فرد مبتلا، والدین یا در مواردی آموزگاران وی برگزار می‌شوند. به این ترتیب، اعضاء خانواده و افراد مرتبط با فرد مبتلا به ADHD با استراتژی‌ها و تکنیک‌های مناسب برای برقراری ارتباط مؤثر و کمک به وی آشنایی می‌یابند.
حتما بخوانید: پرخاشگری کودکان ، مهارت های زندگی برای کودکان
آموزش مهارت‌های اجتماعی
آموزش مهارت‌های اجتماعی به یادگیری الگوهای رفتاری مناسب کمک می‌کند. از این جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
- رعایت نوبت
- به اشتراک‌گذاری وسایل
- درخواست کمک
- مقابله با آزار و اذیت
درمان خانگی بیش فعالی
برای کمک به بهبود علائم بیش فعالی، ممکن است روش‌های درمان خانگی و طبیعی به‌عنوان مکمل یا جایگزین درمان دارویی توصیه شوند. روش‌های درمان خانگی ADHD عبارت‌اند از:
- دنبال‌کردن برنامه غذایی سالم و متعادل
- مصرف مکمل‌ها و مواد غذایی حاوی انواع ویتامین‌ها، زینک و منیزیم
- انجام منظم تمرینات ورزشی به طور روزانه
- خواب و استراحت کافی
- محدودیت استفاده از تلفن همراه، رایانه و تلویزیون
- انجام فعالیت‌های هوازی و وقت‌گذرانی در فضای باز خارج از منزل
- مدیتیشن یا مراقبه
- پرهیز از مواد آلرژی‌زا و خوراکی‌های فرآوری شده یا هر ماده محرک دیگری
- برنامه‌ریزی
- برقراری نظم و ترتیب در محیط منزل، دفتر کار یا در کلیه زوایای مربوط به فرد مبتلا
- استفاده مداوم از دفتر یادداشت و سایر ابزارهای مشابه
- جایگزین‌کردن روش‌های تشویقی به‌جای تنبیه و مؤاخذه
در پایان
علائم بیش فعالی در کودکان گاهی ممکن است توسط والدین، معلم و یا مراقبان اشتباه تشخیص داده شود. توجه نکردن به این علائم در کودکی باعث می‌شود که فرد در بزرگسالی با مشکلاتی مانند استرس‌های بی دلیل، اختلال خواب، پرخاشگری، اختلال اضطراب و افسردگی و … مواجه شود. پس عدم توجه به کودکان بیش فعال می‌تواند عملکرد روزانه آنها را چه در کودکی و چه در بزرگسالی با مشکل رو به رو سازد. اما همیشه هم نمی توان با دیدن یک مورد از نشانه‌های بیش فعالی در کودک او را یک کودک بیش فعال در نظر گرفت. برای تشخیص بیش فعالی کودک باید از مشاوره کودک یا روانشناس متخصص در این زمینه کمک گرفت. شما به تنهایی نمی‌توانید بیش فعالی در کودکان را تشخیص دهید. پس اگر احتمال می‌دهید که فرزندتان بیش فعال است بهتر است هرچه سریع به مشاوره کودک یا روانشناس مراجعه کرده و اقدام به درمان کنید. با تشخیص و درمان مناسب، می‌توانید یاد بگیرید که علائم بیش فعالی را مدیریت کرده و کیفیت کلی زندگی خود و فرزندتان را بهبود بخشید. نیک مایند در این مسیر در کنار شما هستیم.