گسلایتینگ چیست؟ افرادی که مرتکب گسلایتینگ می‌شوند، ممکن است اختلالات سلامت روان داشته و نیازمند کمک از مشاور فردی هستند. آنها از این نوع سوء‌استفاده عاطفی، برای اِعمال قدرت بر دیگران استفاده می‌کنند. آگاهی بیشتر در مورد این شکل از سوء‌استفاده عاطفی، می‌تواند به همه کمک کند تا از داشتن روابط تهدیدآمیز و ناسالم خودداری کنند. اما قبل از اینکه کسی را به این رفتار متهم کنید، مهم است که بدانید گسلایتینگ واقعاً به چه معناست و چه نشانه‌هایی دارد. بعد از دانستن این موارد، قادر به مقابله با آن خواهید بود.
ریشه اصطلاح «گسلایتینگ»
بیشتر مردم در زندگی خود، با اشخاص مواجه می‌شوند که از زیر بار پذیرفتن اشتباهات خود شانه خالی کرده و شما یا شخص دیگری را برای خطاهای رخ داده، سرزنش می‌کنند. این افراد با کارها و رفتارهایشان، به مرور زمان دیگران را وادار می‌کنند که باورها و رفتارها و درک خود از واقعیت را زیر سوال ببرند. این عمل سوءاستفاده‌گرایانه آنها که گسلایتینگ نام دارد، سبب می‌شود قربانی در مورد قوه درک و عقل خود دچار عدم اطمینان گردد.با اقتباس از نمایشنامه «خیابان فرشته» اثر پاتریک هامیلتون، فیلمی به نام «گَسلایت» یا «چراغ گازی» ساخته شد.
در این فیلم، شما مردی به نام گِرِگوری را می‌بینید که مدام همسرش را در مظان اتهام برای انجام کارهای عجیب و داشتن افکار غلط قرار می‌دهد؛ کارهایی که پائولا (همسر او) اصلاً یادش نمی‌آید انجام داده باشد. گِرِگوری، نور چراغ گازی (Gaslight) بخشی از خانه را دستکاری کرده و وقتی پائولا در این باره از او می‌پرسد، وی می‌گوید که نور مشکلی ندارد و پائولا را خیال برداشته است. این اَعمال گِرِگوری و اصرار او به وجود مشکلات روحی پائولا، باعث می‌شود که زن یواش یواش سلامت عقلش را از دست بدهد. موفقیت این فیلم ساخته شده در سال ۱۹۴۴ میلادی، سبب وارد شدن کلمه گسلایتینگ (Gaslighting) به دایره لغات حوزه روانشناسی شد. گسلایتینگ (Gaslighting)، توسط ناشر فرهنگ لغت Merriam-Webster به عنوان کلمه سال ۲۰۲۲ انتخاب شد.
نشانه‌های گسلایتینگ در فرد آزارگر و آزاردیده
گسلایتینگ، نوعی آزار روانی است و فردی که چنین کاری را انجام می‌دهد، تلاش می‌کند تا قربانی خود را دچار شک و سردرگمی کند. قرار گرفتن در معرض گسلایتینگ، می‌تواند باعث اضطراب و افسردگی و سایر مشکلات مربوط به سلامت روان از جمله اعتیاد و افکار خودکشی شود. به همین دلیل، ضرورت دارد که جلوی بروز یا پیشرفت چنین مشکلی را هرچه سریعتر بگیرید. شخصی که مورد چنین آزاری قرار می‌گیرد، نشانه‌هایی را در رفتار و اَعمال خود بروز می‌دهد که خودش یا اطرافیانش متوجه آنها می‌شوند. این علائم، عبارت هستند از:
۱. تمایل به عذرخواهی مداوم
۲. باور داشتن به عدم توانایی در انجام کارهای درست
۳. عصبانیت، اضطراب یا نگرانی مداوم، به خصوص زمانی که در اطراف فرد گسلایت‌کننده است.
۴. از دست دادن کامل اعتماد به نفس
۵. فکر کردن مداوم به اینکه زیاد حساس شده و حق با شخص گسلایت‌کننده است.
۶. احساس عدم ارتباط با خود، انگار که در حال از دست دادن هویتش است.
۷. باور به اینکه همه تقصیرات بر گردن اوست.
۸. دائم حس می‌کند که چیزی درست نیست و نمی‌تواند دقیقاً تشخیص دهد که چه چیزی اشتباه است.
۹. احساس ناامیدی، گیجی، سرخوردگی و بی‌حسی عاطفی طولانی‌مدت
۱۰. شک داشتن به احساسات خود
۱۱. زیر سوال بردن قضاوت و ادراکات خود
۱۲. احساس آسیب‌پذیری و ناامنی
۱۳. احساس تنهایی
۱۴. عدم توانایی در تصمیم‌گیری درست
۱۵. خشنود ساختن دیگران به جای خودتان
۱۶. مکرراً از دیگران سؤال می‌کند که آیا حرف درستی زده یا کار درستی کرده است.
۱۷. دفاع از شخص آزارگر در حضور دوستان و اعضای خانواده
۱۸. دروغ گفتن
۱۹. منزوی کردن خود برای جلوگیری از بحث و جدل با دیگران
۲۰. صرف زمان کم برای سرگرمی‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌برده یا بی‌توجهی به آنها
لازم است که شما درباره نشانه‌های رفتاری شخصی که گسلایتینگ می‌کند هم اطلاع داشته باشید. از جمله این نشانه‌ها، به موارد زیر می‌توانیم اشاره نماییم:
• اصرار می‌کند که شما کارهایی را انجام داده‌اید که می‌دانید نکرده‌اید.
• یادآوری رویدادها را به تمسخر می‌گیرد.
• هنگامی که نیازها یا نگرانی‌های خود را بیان می‌کنید، شما را «بیش از حد حساس» یا «دیوانه» خطاب می‌کند.
• شک خودش را در مورد احساسات و رفتار و وضعیت ذهنی شما، حتی به شوخی برای دیگران توضیح می‌دهد تا شما را بی‌اعتبار کند.
• شما را به خاطر کارهای انجام نداده، سرزنش می‌کند.
• اصرار می‌کند که حق با اوست و دیدگاه شما و حقایق را قبول نمی‌کند.
• به شما دروغ می‌گوید.
• زمانی که او را بازخواست می‌کنید، رشته افکار شما را به هم می‌ریزد و حواس شما را پرت می‌کند تا از زیر بار جواب دادن طفره رود.
• وقتی می‌خواهید او را متوجه تقصیراتش کنید، با بیان عبارات و کلمات دلسوزانه و عاشقانه سعی می‌کند شما را خلع سلاح کند.
راهکارهای مقابله با گسلایتینگ
اگر در محل کار توسط همکاران و در خانه توسط همسر یا یکی از اعضای خانواده مورد گسلایتینگ قرار می‌گیرید، باید اقدامات زیر را برای محافظت از خود انجام دهید:
۱. از فرد گسلایت‌کننده فاصله بگیرید: اگر برایتان امکان دارد، به لحاظ فیزیکی از فرد آزارگر دور شوید؛ این فاصله گرفتن، کمک زیادی می‌تواند به شما نماید. در صورت عدم وجود چنین امکانی، انجام تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند تنفس عمیق را امتحان کنید.
۲. شواهد را جایی ذخیره کنید: همانطور که گفتیم، گسلایتینگ باعث می‌شود شما خود را زیر سوال ببرید. پس حتماً شواهد تجربیات خود را جایی نگه دارید. یک دفتر خاطرات داشته باشید و نیز از پاک کردن پیام‌ها و ایمیل‌های خود، خودداری نمایید. اینگونه می‌توانید بعداً به آنها نگاه کنید و به خود یادآوری کنید که نباید به خود شک کنید یا خود را زیر سوال ببرید.
۳. حد و مرز را تعیین کنید: تعیین حد و مرز، پیامی را به دیگران می‌رساند مبنی بر اینکه مایلید در یک رابطه چه چیزی را بپذیرید. بطور قاطع و شفاف به دیگران بگویید که اجازه نمی‌دهید آنها دست به اقداماتی مانند بی‌اهمیت جلوه دادن کارهای شما یا انکار حرف‌هایتان بزنند. مثلا اگر گسلایت‌کننده اقداماتی را برای آزار رساندن به شما انجام می‌دهد، این واکنش ها را نشان دهید تا او دست از کارهایش بردارد:
• به نظر می‌رسد ما رویدادها را متفاوت از یکدیگر به یاد می‌آوریم. پس بیا با یکدیگر، آنها را دوباره بررسی نماییم.
• اگر من را «دیوانه» خطاب کنی، اینجا را ترک خواهم کرد.
• ما باید در مورد اوضاع، آرام صحبت کنیم. اگر بخواهی فریاد بزنی، من می‌روم.
۴. از دیگران کمک بگیرید: اجازه ندهید که گسلایتینگ شما را از دوستان، اعضای خانواده یا همکارانی که به شما اهمیت می‌دهند و به دیدگاه شما احترام می‌گذارند، جدا کند. با یکی از آنها، در مورد اتفاقات در حال رخ دادن صحبت کنید تا حمایت عاطفی داشته باشید. دانستن دیدگاه اشخاص دیگر، به شما کمک می‌کند تا وضعیت برایتان واضح‌تر شود. بدانید که فاصله گرفتن از نزدیکان و انزوا، فقط باعث اسیر شدن بیشتر در دام گسلایتینگ می‌شود.
۵. پایان دادن به رابطه: شخصی که گسلایتینگ می‌کند، انسان منطقی‌ای نیست. گاهی شریک زندگی، عضو خانواده، دوست یا همکارتان، گفتگو را به فرصتی برای توهین کردن به شما یا زیر سوال بردن عقل یا توانایی‌تان تبدیل می‌کند. از همین رو، از بحث با او خودداری کرده و در صورت امکان، با او قطع رابطه کنید. اتمام رابطه‌تان با کسی که مکرراً شما را گسلایتینگ می‌کند، اغلب موثرترین راه برای پایان دادن به آزاری است که به شما می‌رسد؛ حتی اگر این کار برایتان سخت باشد.
۶. هویت خود را فراموش نکنید: گسلایتینگ، اغلب سبب از دست رفتن هویت شما می‌شود. هنگامی که رابطه خود را با یک گسلایتینگ‌کننده پایان می‌دهید، ممکن است کمی طول بکشد تا دوباره به غرایز و تصورات خود اعتماد کنید. با گذشت زمان، ممکن است احساس کنید که تغییرات زیادی در شما رخ داده و حس پوچی در شما به وجود آید. به یاد داشته باشید که هویتی که گسلایتینگ به شما داده، حقیقت شما نیست. پس حتماً وقت بگذارید و نیازهای عاطفی و جسمی خود را رفع کنید. چنین اقداماتی، باعث بازیابی انرژی شما شده و هویت از دست رفته‌تان را به شما برمی‌گرداند.
کمک گرفتن از اشخاص حرفه‌ای
گسلایتینگ ممکن است به تدریج شروع شود، اما می‌تواند باعث آسیب عمیق و پایدار شود. وقتی مشکوک به این می‌شوید که شخصی در حال گسلایتینگ کردن شماست، صحبت با یک متخصص سلامت روان برایتان مفید است. او می‌تواند به شما کمک کند تا در مورد موقعیت خود بیشتر بدانید و راهبردهای مقابله با این شرایط را متوجه شوید. او همچنین دیدگاه‌های بی‌طرفانه در مورد گسلایتینگ و راهنمایی‌های مفید ارائه می‌دهد. با دریافت مشاوره، یاد می‌گیرید که چگونه انتخاب‌های خوبی داشته باشید و نهایتاً به جایی می‌رسید که برای ادامه رابطه یا شروع روابط جدید، احساس آمادگی کنید.
مشاوره زوجین در این موقعیت‌ها، فضای امنی را برای شما و همسرتان فراهم می‌کند تا راه‌های جدیدی برای برقراری ارتباط بهتر و حل تعارض‌ها بیاموزید. فقط این را بدانید که درمانگران، مشاوره برای بهبود روابط آزاردهنده و اصطلاحاً سمی را ارائه نمی‌دهند. در این شرایط، درمانگر به شما کمک می‌کند تا برنامه‌ای برای ترک رابطه ایجاد کنید. فرقی نمی‌کند که شخص آزاردهنده یکی از اعضای خانواده شماست، همسرتان است، یک دوست است و یا یک همکار؛ شما باید حتماً تلاش خود را برای رهایی خود از این موقعیت انجام دهید. معطل نکنید، با یکی از درمانگران ماهر کلینیک روانشناسی و روانپزشکی نیک مایند مشاوره داشته باشید و قدم بزرگی در حل مشکلاتتان بردارید.
ممنون تا حالا نشنیده بودم، مطلب مفیدی بود.