اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، یک اختلال روانی است که با افکار مزاحم و ناخواسته (وسواس‌ها) و رفتارهای تکراری و اجباری (اعمال اجباری) مشخص می‌شود. برای کنترل مشکلات ناشی از آن چاره ای جز کمک گرفتن از مشاور متخصص فردی در این زمینه نداریم. این اختلال، می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی فرد بگذارد و باعث اضطراب شدید شود.
در این مقاله، قصد داریم به بررسی ابعاد مختلف اختلال وسواس فکری عملی بپردازیم. ابتدا، درباره ویژگی‌های این اختلال توضیح خواهیم داد و آن را در مقایسه با اختلال شخصیت وسواسی جبری (OCPD)، بررسی خواهیم کرد که برخی ویژگی‌های مشابه با OCD دارد. سپس، به بررسی علائم شایع این اختلال پرداخته و درمان‌های موجود برای کاهش تأثیرات آن بر زندگی فرد را مورد بحث قرار خواهیم داد.
در ادامه، به داروهای مؤثر در درمان اختلال وسواس فکری عملی (OCD) اشاره خواهیم کرد و همچنین درمان‌های غیر دارویی که می‌توانند به کاهش علائم این اختلال کمک کنند، بررسی می‌شوند. همچنین اختلالات دیگری که به نوعی با اختلال وسواس فکری عملی (OCD) در ارتباط هستند، معرفی می‌شوند تا درک بهتری از پیچیدگی‌های این اختلال حاصل شود.
زندگی با OCD، چالش‌های خاص خود را دارد که به آن پرداخته خواهد شد. لذا به روش‌هایی که می‌توان از عزیزان مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) حمایت کرد و به آنها کمک کرد تا با این اختلال کنار بیایند هم اشاره خواهیم کرد.
هدف این مقاله، فراهم آوردن درک جامع‌تری از اختلال وسواس فکری عملی و راه‌های درمان و مدیریت آن برای افراد مبتلا و خانواده‌هایشان است.
آیا OCD، یک اختلال اضطرابی است؟
اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، در گذشته به عنوان یک اختلال اضطرابی طبقه‌بندی می‌شد؛ اما در ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، به دسته‌بندی «اختلالات وسواس عملی و اختلالات مرتبط» منتقل شد. اگرچه OCD به طور خاص به عنوان یک اختلال اضطرابی شناخته نمی‌شود، بسیاری از افراد مبتلا به آن همچنین دچار اختلالات اضطرابی هستند.
OCD در مقایسه با OCPD
OCPD، مخفف اختلال شخصیت وسواسی جبری است. افرادی که دچار این اختلال هستند، نگرانی شدید درباره نظم و جزئیات و کمال دارند که باعث می‌شود انعطاف‌پذیر نباشند و کنترل‌گر شوند. برخلاف افراد مبتلا به OCD، افراد مبتلا به OCPD معمولاً از وسواس‌های خود ناراحت نیستند و متوجه نمی‌شوند که مشکلی دارند. این اختلال، معمولاً باعث مشکلات در روابط می‌شود.
علائم OCD
اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، یک اختلال پیچیده و چالش‌برانگیز است. در نتیجه آن، فرد به‌طور مکرر دچار افکار و تصورات و ترس‌های ناخواسته‌ای شده که باعث ایجاد اضطراب شدید می‌گردند.
فرد در تلاش برای کاهش این اضطراب، ممکن است به انجام رفتارهای خاص و تکراری روی آورد که به‌طور اجباری احساس می‌کند باید انجام دهد. این وسواس‌ها و اعمال اجباری، می‌توانند تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارند و زندگی روزمره او را تحت‌الشعاع قرار دهند. این اختلال نه‌تنها بر سلامت روانی فرد اثر می‌گذارد، بلکه می‌تواند روابط اجتماعی و شغلی او را نیز به چالش بکشد.
در این بخش، به بررسی علائم اصلی OCD از جمله وسواس‌ها و اعمال اجباری، پرداخته خواهد شد تا به درک بهتری از این اختلال پیچیده برسیم.
حتما بخوانید: اختلال هویت تجزیه ای، اختلال روان تنی
وسواس‌ها
وسواس‌ها، شامل افکار و تصاویر و انگیزه‌های ناخواسته‌ای هستند که به طور مکرر به ذهن فرد وارد می‌شوند و فرد احساس می‌کند که نمی‌تواند از آنها رها شود. ممکن است تلاش کنید که آنها را نادیده بگیرید یا از داشتنشان جلوگیری کنید، اما اغلب نمی‌توانید. برخی از رایج‌ترین افکار وسواسی در افراد مبتلا بهOCD ، شامل موارد زیر است:
- نگرانی در مورد آسیب دیدن خود یا دیگران
- آگاهی مداوم از پلک زدن، نفس کشیدن یا دیگر حس‌های بدن
- نگرانی در مورد آلوده شدن بدن توسط میکروب‌ها و خاک
- ترس از فراموشی یا از دست دادن اشیاء
- نگرانی در مورد از دست دادن کنترل آنچه می‌گویید یا انجام می‌دهید
- افکار ناراحت‌کننده در مورد مسائل جنسی، مذهبی یا خشونت‌آمیز
- نیاز به وجود تقارن یا نظم دادن به اشیاء
اعمال اجباری
اعمال اجباری، به اقداماتی اطلاق می‌شود که فرد احساس می‌کند باید آنها را انجام دهد تا از وقوع یک اتفاق بد جلوگیری کند یا اضطراب خود را کاهش دهد، حتی اگر تمایلی به انجامشان نداشته باشد. آنها، معمولاً مرتبط با یک وسواس هستند.
شما ممکن است چندین عمل را به صورت یک آیین پیچیده ترکیب کنند. برخی از نمونه‌ها، عبارتند از:
- انجام وظایف به ترتیب خاصی یا پیروی از روتین‌های سختگیرانه
- نیاز به شمارش اشیاء، گام‌ها یا بطری‌ها و اختصاص دادن اهمیت به اعداد خاص
- آیین‌های شستشو و نظافت
- چیدن اشیاء در یک ترتیب خاص
- چندین بار چک کردن قفل درها، خاموش بودن لوازم برقی و غیره
- تکرار کلمات خاص یا نماز خواندن به‌طور ذهنی
- درخواست مداوم برای تأیید شدن
درمان اختلال وسواس فکری عملی
برای اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، درمان قطعی وجود ندارد؛ اما شما ممکن است بتوانید با مصرف دارو یا ترکیبی از روان‌درمانی، تاثیرات این اختلال را بر زندگی خود مدیریت کنید. این درمان‌ها، به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک می‌کنند.
علاوه بر این روش‌های درمانی پیشرفته‌تری مانند مدولاسیون عصبی و جراحی مغز در موارد نادر، ممکن است برای آن دسته از افراد مبتلا به OCDمورد استفاده قرار گیرند که به درمان‌های معمول پاسخ نمی‌دهند.
درک و مدیریت اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، نیازمند حمایت از فرد مبتلا و ادامه درمان به‌طور منظم است. با آموزش در مورد اختلال و پیگیری درمان‌ها، افراد مبتلا می‌توانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD) را کنترل کنند.
درمان روانشناختی
درمان شناختی-رفتاری (CBT)، می‌تواند به تغییر الگوهای تفکری شما کمک کند. در شکلی به نام پیشگیری از مواجهه و پاسخ، پزشک شما را در شرایطی قرار می‌دهد که باعث اضطراب یا تحریک اعمال اجباری می‌شود. شما یاد خواهید گرفت که افکار یا اعمال اختلال وسواس فکری عملی (OCD) خود را کاهش دهید و در نهایت متوقف کنید.
داروهای OCD
داروهای ضدافسردگی به نام مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs)، داروهای اصلی هستند که برای کمک به کنترل وسواس‌ها و اجبارها در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) تجویز می‌شوند. این داروها معمولاً در دوز بالاتری نسبت به آنچه برای درمان افسردگی استفاده می‌شود، تجویز می‌شوند. داروهای رایج، شامل موارد زیر هستند:
- سیتالوپرام (Celexa)
- اسیتالوپرام (Lexapro)
- فلوکستین (Prozac)
- فلووکسامین (Luvox)
- پاروکستین (Paxil)
- سرترالین (Zoloft)
- کلومیپرامین (Anafranil)
کلومیپرامین (Anafranil)، نوع دیگری از داروهای ضدافسردگی است که گاهی برای درمان اختلال وسواس فکری عملی (OCD) استفاده می‌شود. این دارو، معمولاً ۲ تا ۴ ماه طول می‌کشد تا شروع به اثرگذاری کند. اگر شما این دارو را امتحان کرده‌اید و هنوز علائم دارید، پزشک ممکن است داروهای ضدروان‌پریشی مانند آریپیپرازول (Abilify) یا ریسپریدون (Risperdal) تجویز کند.
اگر داروها برای شما مؤثر باشند، باید حداقل برای یک یا دو سال یا حتی ممکن است برای باقی عمر خود آنها را مصرف کنید. حتماً به پزشک خود اطلاع دهید که علاوه بر داروهای تجویزی، چه داروی دیگری مصرف می‌کنید. اطلاع دادن داروهای مصرفی از جمله مکمل‌ها به پزشک، به‌منظور جلوگیری از تداخلات بالقوه خطرناک است.
درمان‌های دیگر OCD
در حالی که روان‌درمانی و داروهای SSRIs درمان استاندارد هستند، محققان در حال کار بر روی داروهای جدید و روش‌های درمانی دیگر برای کمک به افرادی هستند که به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) مبتلا می‌باشند.
همانطور که گفتیم، مدولاسیون عصبی یکی از این درمان‌هاست. در موارد نادر زمانی که درمان‌های روانشناختی و داروها کافی نیستند، پزشک ممکن است شما را با دستگاه‌هایی آشنا کند که فعالیت الکتریکی یک ناحیه خاص از مغز شما را تغییر می‌دهند. یکی از این دستگاه‌ها، تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال است که از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی استفاده می‌کند.
یک روش پیچیده‌تر، تحریک عمیق مغز است که از الکترودهایی استفاده می‌کند که در سر شما کاشته می‌شوند. جراحی مغز برای افرادی که علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD) آنها فلج‌کننده است، می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد. سلول‌های مغزی در نواحی مرتبط با اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، با استفاده از یکی از چندین روش تخریب می‌شوند.
همچنین فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ، می‌توانند به کاهش علائم استرس‌زای OCD کمک کنند.
اختلالات مرتبط با OCD
برخی از مسائل، به عنوان اختلالات مرتبط با وسواس فکری عملی (OCD) طبقه‌بندی می‌شوند. این اختلالات، شامل وسواس‌هایی هستند مانند:
- خودزشت‌پنداری
- جمع‌آوری، ترتیب‌دهی یا منظم کردن چیزها (اختلال احتکار)
- کشیدن یا خوردن موها (تریکوتیلومانیا)
- کندن پوست خود (اکسکوریاسیون)
- انواع دیگر اعمال مرتبط با کندن یا جویدن، مانند گاز گرفتن ناخن (اختلال رفتار تکراری متمرکز بر بدن)
- اختلال سیستم بویایی
زندگی با OCD
در اینجا، چند نکته برای زندگی بهتر با این اختلال آورده شده است:
- برنامه درمانی خود را دنبال کنید
علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD) ممکن است بیایند و بروند. اگر درمان شما مؤثر باشد، ممکن است فکر کنید که «درمان شده‌اید»؛ اما مهم است که به تمریناتی که در درمان یاد گرفته‌اید، ادامه دهید و داروهای خود را مصرف کنید. اگر مصرف دارو را سرخود متوقف کنید، ممکن است احساس بدتری داشته باشید. قطع ناگهانی داروی SSRI، می‌تواند خطرناک باشد.
- از محرک‌ها آگاه باشید
با پزشک خود همکاری کنید تا بفهمید چه موقعیت‌هایی، می‌توانند علائم شما را بدتر کنند. یک استراتژی برای مقابله با آنها تهیه کنید. این بدان معنا نیست که باید از این موقعیت‌ها اجتناب کنید؛ OCD، نباید مانع از داشتن شغل و سرگرمی‌ها و زندگی اجتماعی شما شود. مشغول بودن، می‌تواند شما را از افکار وسواسی منحرف کند.
- پیروزی‌ها را جشن بگیرید و انتظار شکست‌ها را داشته باشید
احتمالاً شما با هر دو مواجه خواهید شد. سعی کنید به یاد داشته باشید که مدیریت اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، یک فرآیند مداوم خواهد بود. انتظار نداشته باشید که بلافاصله اوضاع بهتر شود. هر میزان پیشرفتی که دارید را شناسایی کرده و مهم بشمارید.
بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، همچنین مشکلات روانشناختی دیگری مانند اختلالات اضطرابی یا افسردگی یا اعتیاد دارند و در معرض خطر بالای اقدام به خودکشی هستند. اگر علائم شما بدتر شده یا علائم جدیدی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- آموزش ببینید
هر چه می‌توانید در مورد OCD و چگونگی مدیریت آن یاد بگیرید. به دنبال اخبار جدید در مورد استراتژی‌های درمانی باشید.
- به خودتان توجه کنید
اگر غذاهای سالم بخورید، خواب کافی داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید، احتمالاً در مجموع احساس بهتری خواهید داشت. استرس، می‌تواند علائم اختلال وسواس فکری عملی (OCD) را تشدید کند؛ بنابراین به زمان‌هایی که استرس افزایش می‌یابد، توجه کنید و تکنیک‌های مدیریت آن را یاد بگیرید.
- حمایت دریافت کنید
برقراری ارتباط با دیگر مبتلایان به OCD، می‌تواند مفید باشد. از پزشک خود درباره نحوه دسترسی به آنها بپرسید و یا آنلاین برای یافتن گروه‌های حمایتی در محل زندگی خود جستجو کنید.
چگونه از عزیزان مبتلا به OCD حمایت کنیم؟
زمانی که یک عضو خانواده به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) مبتلا باشد، این موضوع می‌تواند برای تمام خانواده بسیار آزاردهنده و استرس‌زا باشد. شما می‌توانید نقش مهمی در حمایت از عزیز خود و کاهش تأثیر این اختلال بر زندگی‌تان ایفا کنید.
با آموزش دادن خود در مورد اختلال وسواس فکری عملی (OCD) شروع کنید. یاد بگیرید که چه انتظاری باید داشته باشید و چه کارهایی برای کمک مفید هستند یا نیستند. خانواده‌ها، اغلب اشتباه می‌کنند و به عزیزان مبتلا به OCD خود وابسته می‌شوند. برای مثال، ممکن است برنامه‌های اجتماعی خود را لغو کنند تا به همسرشان کمک کنند از تماس با میکروب‌ها اجتناب کند. همچنین ممکن است غذاها را به شیوه‌ای دقیق و خاص در بشقاب فرزندشان بچینند تا از بروز رفتارهای اضطرابی در او جلوگیری کنند.
اگرچه این کارها از روی مراقبت انجام می‌شود، اما واقعاً کمکی نمی‌کند و فقط رفتار وسواس‌گونه را تقویت کرده و تغییر آن را سخت‌تر می‌کند. بهتر است عزیزان خود را تشویق کنید که به درمان ادامه دهند یا به آن پایبند باشند. شما نیز در جلسات درمانی با آنها شرکت کنید. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا یاد بگیرید چگونه به علائم آنها واکنش نشان دهید.
شما ممکن است بتوانید رفتارهای مشکل‌ساز را قبل از اینکه عزیزتان متوجه شود، شناسایی کنید؛ به ویژه در مورد کودکان. اگر مشکوک هستید که یکی از عزیزانتان OCD دارد اما هنوز تشخیص داده نشده است، به آنها بگویید که چه چیزهایی را متوجه شده‌اید. از آنها بپرسید که آیا فکر می‌کنند مشکلی وجود دارد. ممکن است بتوانید آنها را به سمت تشخیص هدایت کنید یا در درمان کمک کنید. برای افرادی که عزیزشان مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی (OCD) است، گروه‌های حمایتی نیز وجود دارند.
مدیریت اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
اختلال وسواس فکری عملی (OCD) یک بیماری روانی است که در آن شما الگوهای فکری و رفتاری غیرقابل کنترل دارید. ممکن است احساس کنید که مجبورید اعمال جسمی یا ذهنی خاصی را انجام دهید تا استرس افکار ناخوانده را کاهش دهید.
این اختلال می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد و در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند موجب اضطراب و افسردگی و مشکلات اجتماعی شود. خوشبختانه به کمک روش‌های درمانی مناسب، افراد مبتلا به OCD می‌توانند مهارت‌های مقابله‌ای را یاد بگیرند و به کنترل افکار و رفتارهای خود بپردازند.
اگر شما نیز با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنید، می‌توانید با روانشناسان متخصص ما در کلینیک روانشناسی و روانپزشکی نیک‌مایند مشاوره داشته باشید تا این اختلال را به طور مؤثر مدیریت کنید و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشید.
