اختلالات اضطرابی اختلالاتی هستند که ویژگی مشترک آنها ترس مفرط و اضطراب و ناهنجاری‌های رفتاری مرتبط با این علائم است. مغز انسان در مواقع مواجهه با استرس یا در مواقع احساس خطر، واکنش اضطراب را به صورت طبیعی از خود نشان میدهد. اضطراب در اغلب موارد لازم بوده ولی “اختلال اضطرابی” اینگونه نیست. این اختلالات باعث می‌شوند شخص به صورت دائمی احساس اضطراب داشته باشد و این احساس در اغلب موارد به کاهش عملکرد و توانایی‌های فرد بیمار منجر می‌گردد و نیاز به کمک گرفتن از مشاوره فردی لازم است.
تفاوت ترس و اضطراب
ترس واکنش هیجانی به خطری واقعی یا تهدیدی قریب الوقوع است در حالی که اضطراب حس پیش بینی خطرات آتی است. واضح است این دو با هم همپوشانی دارند ولی در عین حال با یکدیگر تفاوت دارند چرا که ترس باعث برانگیختگی فوری و شدیدتر دستگاه عصبی خودکار به منظور گریز یا ستیز، تمرکز بر خطر آنی موجود و رفتارهای فرار می‌شود در حالی که اضطراب بیشتر باعث تنش عضلانی، گوش به زنگی در آماده سازی برای خطرات احتمالی آتی و رفتارهای اجتنابی و احتیاطی می‌شود. گاهی رفتارهای اجتنابی فراگیر سبب کاهش اضطراب یا ترس می‌گردند.
تفاوت اختلال‌های اضطرابی با ترس بهنجار
تفاوت اختلال‌های اضطرابی با ترس یا اضطراب بهنجار رشدی در رشد و تداوم علائم است که برای دوره ی رشدی فرد نامتناسب است. تفاوت این اختلال با دوره‌های موقت ترس یا اضطراب که اغلب در اثر استرس ایجاد می‌شوند در مدت و تداوم علائم آن ها است. با این حال ملاک مدت را باید به دید یک راهنمای کلی در نظر گرفت که درجاتی از انعطاف پذیری در آن نهفته است و گاهی در کودکان مدت مذکور که ۶ماه است کوتاه‌تر است. از آنجا که افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی مشخصا خطر موجود در موقعیت‌هایی که از آن می‌ترسند یا اجتناب می‌کنند را بیش از اندازه ارزیابی می‌کنند، تعیین شدت اضطراب یا ترس و هنجار یا ناهنجار بودن آن در وهله نخست بر عهده بالینگر و با در نظرگرفتن عوامل زمینه‌ای فرهنگ فرد است.
علائم اختلال اضطرابی
علائم اختلال اضطرابی علائمی هستند که به‌عنوان ویژگی مشترک، در میان مبتلایان به انواع اختلالات اضطرابی می‌توانند وجود داشته‌ها باشند این علائم عبارتند از: احساس ترس و نگرانی و دلشوره مداوم، تنفس سریع، تعریق زیاد، عدم تمرکز حواس، اختلال در خواب، اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت اضطراب آور و…نکته‌ی مهمی که باید به آن توجه داشت این است که وجود یک یا چند مورد از این علائم باعث اثبات ابتلا به اختلال اضطرابی نمی‌شود و داشتن مجموعه‌ای از این علائم در طول زمان متوالی ملاک است.
مهمترین دلایل بروز
در شکل گیری اختلال اضطرابی عوامل محیطی، ژنتیک و فیزیولوژیک و فرهنگی می‌توانند نقش داشته باشند. عوامل خطر مزاجی مانند هیجان پذیری منفی یا بازداری رفتاری را می‌توان عامل بروز مشترک تمام اختلالات اضطرابی دانست. در مورد عوامل محیطی تأثیرگذار بر اختلالات اضطرابی می‌توان به محافظت افراطی والدین، از دست دادن والدین یا جدایی ازآن ها، بدرفتاری جسمی یا جنسی اشاره کرد. به طور مثال اختلال اضطراب جدایی به دنبال مرگ اعضای خانواده، بیماری فرد یا خویشاوندان، مهاجرت و عواملی که برای مدتی سبب جدایی فرد از افراد مهم زندگی شده است به وجود می‌آیند اما عوامل وراثتی در اختلال اضطراب جدایی نقش عمده‌تری را ایفا می‌کند. در اختلال اضطراب اجتماعی صفات مزاجی شامل بازداری رفتاری و ترس از قضاوت منفی دیگران را می‌توان زمینه ساز ایجاد این اختلال دانست. باید در نظر گرفت صفات ژنتیک که فرد را مستعد ابتلا اختلال اجتماعی می‌کنند مانند بازداری رفتاری، شدیدا تحت تأثیر عوامل ژنتیکی قرار دارند.
یک سوم خطر ابتلا به اختلال اضطراب فراگیر ژنتیکی است و این عوامل ژنتیکی با خطر گرایش روان رنجوری همپوشانی داشته و با سایر اختلالات اضطرابی و خلقی به ویژه اختلال افسردگی اساسی مشترک هستند. تفاوت های فرهنگی در اختلالات اضطرابی به چشم می‌خورد. برای مثال در اختلال اضطراب فراگیر در بعضی فرهنگ‌ها علائم جسمانی شکایت بارز و شایع در این اختلال هستند در حالی که در سایر فرهنگ ها علائم شناختی برجسته تر هستند. اطلاعاتی در دست نیست که مشخص کند که گرایش به نگرانی مفرط وابسته به فرهنگ است یا نه؟ البته موضوع مورد نگرانی می‌تواند در فرهنگ‌های مختلف فرق داشته باشد. به هنگام ارزیابی افراطی بودن نگرانی مربوط به یک موقعیت باید بافت فرهنگی اجتماعی فرد مورد توجه قرار گیرد.
انواع اختلال اضطرابی
اختلالات اضطرابی از نظر نوع اشیا و موقعیت‌های مسبب ترس، اضطراب، یا رفتارهای اجتنابی و عقاید شناختی مرتبط با آنها، با یکدیگر فرق می‌کنند. لذا در عین اینکه میزان هم ابتلایی اختلالات اضطرابی با یکدیگر زیاد است، افتراق آنها از هم با بررسی دقیق انواع موقعیت‌های برانگیزاننده یا رفتارهای اجتنابی و محتوای عقاید و افکار مرتبط با آن ها امکان پذیر خواهد بود.
• اختلال اضطراب جدایی: ترس و نگرانی کودکان مبتلا به اضطراب جدایی در رابطه با جداشدن از نزدیکان مورد دلبستگی بیشتر از حد متناسب با سن رشدی آنان است، ترس و نگرانی مفرط و مداوم راجع به آسیب دیدن افراد مورد دلبستگی و حوادثی که می‌تواند منجر به از دست دادن این نزدیکان و جدایی وی از آن ها گردد، سبب می‌شود تا کودک از این افراد به دشواری جدا شود و به موازات این رفتار کابوس‌های شبانه و علائم جسمی نگرانی و ناراحتی نیز دیده می‌شود. گرچه این علائم در کودکی به وجود می آیند ولی گاهی در تمام طول بزرگسالی ادامه می‌یابد. برای تشخیص اختلال اضطراب جدایی این ترس و اضطراب یا اجتناب در کودکان و نوجوانان حداقل یک ماه و در بزرگسالان به طور معمول ۶ماه یا بیشتر باید ادامه داشته باشد و از نظر بالینی موجب ناراحتی قابل توجه یا افت کارکردهای اجتماعی، شغلی، تحصیلی یا سایر جنبه‌های مهم کارکردی فرد شود و همچنین این اختلال نباید توسط اختلال روانی دیگر بهتر توجیه شود.
• سکوت انتخابی: صحبت نکردن دائمی در موقعیت‌هایی از زندگی اجتماعی که بیمار باید در آن ها صحبت کند(مانند مدرسه)ویژگی اصلی سکوت انتخابی است و این در حالی است که در سایر مواقع تکلم فرد طبیعی است. عدم تکلم بیمار پیامدهای منفی قابل توجهی در پیشرفت تحصیلی یا موفقیت های شغلی فرد به بار می آورد و یا با ارتباطات اجتماعی عادی اش، تداخل دارد. این اختلال در اکثر موارد با اضطراب اجتماعی شدید همراه است.
• هراس اختصاصی: افراد مبتلا به هراس اختصاصی همیشه نسبت به مواجه با اجسام و موقعیت‌های خاص مربوطه نگران و بیمناک هستند و از آنها اجتناب می‌کنند. عقاید شناختی خاص، آنگونه که در سایر اختلالات اضطرابی دیده می شود، در این اختلال وجود ندارد. ترس،اضطراب و اجتناب تقریبا همیشه بلافاصله پس از مواجه با موقعیت ترسناک به درجاتی خیلی بیشتر آنچه که خطر واقعی آن ایجاب می کند، شروع شده تداوم می‌یابد. هراس اختصاصی انواع گوناگونی دارد. از جمله هراس از حیوانات، محیط طبیعی، خون، تزریق، جراحت و سایر موقعیت‌ها.
• اختلال اضطراب اجتماعی: در این اختلال فرد مبتلا نسبت به تعاملات اجتماعی و موقعیت‌هایی که ممکن است توسط دیگران زیر نظر قرار گرفته شده و تجزیه و تحلیل شود، مضطرب و بیمناک است و از آن ها پرهیز می نماید. این تعاملات اجتماعی می‌تواند شامل موقعیت‌هایی باشد که فرد باید جلوی جمع صحبت کند یا کاری انجام دهد. عقاید شناختی همراه با اضطراب اجتماعی عبارتند از: مورد ارزیابی منفی قرار گرفتن،شرمنده شدن، تحقیرشدن، طرد شدن یا رنجاندن دیگران. اختلال اضطراب اجتماعی موجب افزایش ترک تحصیل و افت سلامتی، اشتغال، بازدهی شغلی، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و کیفیت زندگی فرد می شود. بیکاری عامل پیش بینی کننده‌ی قوی تداوم اختلال اضطراب اجتماعی است.
• اختلال پانیک: در اختلال پانیک، بیمار دچار حملات مکرر غیرمنتظره‌ی پانیک بوده و دائم نسبت به بروز حملات بیشتر نگران و بیمناک است یا رفتارهای خود را به دلیل حملات پانیک به گونه‌ای غیرانطباقی تغییر میدهد مثلا از ورزش کردن یا مکان‌های ناآشنا دوری می‌کند. حملات پانیک عبارتند از: بروز ناگهانی ترس شدید یا احساس ناراحتی شدید، که در عرض چند دقیقه به اوج می‌رسد و با علائم جسمی و شناختی همراه است. گاهی حملات پانیک قابل پیش بینی هستند مثلا در واکنش به موقعیت‌ها یا اجسامی که ذاتا ترسناک هستند و گاهی غیرمنتظره و بدون دلیل آشکاری بروز می‌کنند. حملات پانیک مانند یک نشانگر و عامل پیش آگهی شدت بیماری، سیر و هم ابتلایی گروهی از اختلالات که فقط محدود به اختلالات اضطرابی نیستند عمل می‌کنند از جمله اختلالات افسردگی، روان پریشی و اختلال مصرف مواد. بنابراین می‌توان حملات پانیک را به عنوان یک مشخصه‌ی توصیفی برای هر نوع اختلال اضطرابی و همین طور سایر اختلالات روانی به کار برد.
• بازار هراسی: افرادی که دچار بازار هراسی هستند در ارتباط با حداقل دو نمونه از موقعیت‌های زیر دچار اضطراب و ترس می شوند: استفاده از وسایل نقلیه عمومی، بودن در فضای باز، بودن در فضای بسته، ایستادن در صف یا جاهای شلوغ یا تنها ماندن بیرون از خانه در موقعیت‌های دیگر. علت ترس بیمار از این موقعیت‌ها بروز افکار مربوط به احتمال عدم امکان خروج از آن ها یا عدم دسترسی به کمک در هنگام بروز حملات شبیه پانیک یا سایر علائم غیر قابل تحمل و شرمنده کننده است. ترس و اضطراب از مواجه با این موقعیت‌ها و اجتناب از حضور آنها بدون همراه از علائم تقریبا همیشگی این اختلال هستند.
• اختلال اضطراب فراگیر: ویژگی‌های اصلی اختلال اضطراب فراگیر اضطراب و نگرانی مفرط در حوزه‌های متفاوتی مانند کار و وظایف مدرسه است که کنترل آنها برای بیمار دشوار است. به علاوه بیمار دچار علائمی جسمی مانند بی قراری، احساس تشویش یا بی تابی، خستگی زودرس، مشکلات تمرکز یا خالی شدن ذهنی، تحریک پذیری، تنش عضلانی و اختلالات خواب می‌شود.
• اختلال اضطراب ناشی از مواد،دارو: این اختلال در برگیرنده اضطراب‌هایی است که از مسومیت یا محرومیت یک ماده یا درمان دارویی ایجاد می شود. در اضطراب ناشی از یک بیماری طبی دیگر اثرات فیزیولوژیک آن بیماری سبب بروز علائم اضطرابی شده است.
مقیاس های اندازه گیری خاص بیماری وجود داردکه برای تعیین دقیق تر شدت هر یک از اختلالات اضطرابی و ارزیابی تغییرات شدت آنها در دراز مدت مفید هستند برای سهولت استفاده به خصوص در افرادی که دچار بیش از یک نوع اختلال اضطرابی هستند،این مقیاس‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای اختلالات اضطرابی مختلف چارچوب مشابهی داشته باشند و بتوانند علائم رفتاری، افکار و عقاید شناختی و علائم جسمی هر یک از اختلالات را ارزیابی نمایند.
شیوع اختلال اضطراب
شیوع دوازده ماهه‌ی اختلال اضطراب فراگیر در نوجوانان و بالغین جامعه ی عمومی امریکا به ترتیب نه و دو و نیم درصدو شیوع دوازده ماهه آن در سایر کشورها چهار تاسه درصد است. زن‌ها دو برابر مردان دچار اختلال اضطراب فراگیر می‌گردند شیوع این تشخیص در اواسط عمر به حداکثر خود می‌رسد و در سال‌های بعدی عمر به تدریج کاهش می‌یابد.
درمان اختلال اضطراب
اضطراب احساسی است که به طور طبیعی در همه افراد وجود دارد. در حقیقت همه ما در برخی شرایط خاص، مانند تغییر موقعیت‌ها، ورود به یک موقعیت کاری جدید، واردشدن به مقطع تحصیلی تازه، ازدواج و … حس اضطراب را تجربه می‌کنیم. به همین دلیل می‌توان گفت اضطراب پاسخ طبیعی بدن ما به شرایط گوناگونی است که در آن قرار می‌گیریم و ازاین‌جهت آن را به‌عنوان یک مسئله تهدیدکننده یا اختلال، نمی‌شناسیم.
اما وقتی اضطراب عملکرد ما رو مختل می‌کند باید به دنبال درمان آن می‌رویم. برای مثال اضطراب باعث می‌شود که به‌موقع قادر به انجام کارهایمان نباشیم، تمرکز ما از بین برود، دائماً احساسات ناخوشایند را تجربه کنیم یا با مشکلات خواب مواجه شویم در این شرایط و زمانی که علائم رایج اضطراب به شکل مزمن خودشان را نشان می‌دهند، به درمان اضطراب اقدام می کنیم.
اختلال اضطراب قابل درمان است و می توان از روش‌های دارودرمانی و روان درمانی برای کنترل استرس استفاده کرد به عنوان مثال درمان شناختی رفتاری روشی از روان درمانی‌ست که به فرد کمک می‌کند روش متفاوتی برای فکرکردن و رفتار کردن بیاموزد تا کمتر احساس اضطراب کند. داروها اختلالات اضطرابی را درمان نمی‌کنند اما می‌توانند به شکل چشم‌گیری علائم آنها را کاهش دهند. داروهای ضد اضطراب و داروهای ضد افسردگی، جزء داروهایی هستند که بیشتر از همه استفاده می‌شوند. بتا بلاکرها که برای امراض قلبی استفاده می‌شوند، گاهی برای کنترل نشانه‌های اختلالات اضطرابی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. دیگر روش مقابله با استرس و اضطراب یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس و اضطراب و مراقبه کردن است.